Jak wojna irackoirańska wpłynęła na stosunki międzynarodowe

Wojna irackoirańska, która trwała od września 1980 r. do sierpnia 1988 r., jest jednym z najbardziej niszczycielskich konfliktów końca XX wieku. Była to przedłużająca się i krwawa walka między dwoma bliskowschodnimi mocarstwami, Iranem i Irakiem, o znaczących i dalekosiężnych skutkach dla dynamiki regionalnej i polityki globalnej. Wojna nie tylko zmieniła krajobraz wewnętrzny zaangażowanych krajów, ale miała również głębokie implikacje dla stosunków międzynarodowych. Geopolityczne, ekonomiczne i militarne skutki konfliktu wpłynęły na politykę zagraniczną, sojusze i cele strategiczne narodów daleko poza Bliskim Wschodem.

Geneza wojny: rywalizacja geopolityczna

Korzenie wojny irańskoirackiej tkwiły w głęboko zakorzenionych różnicach politycznych, terytorialnych i wyznaniowych między tymi dwoma narodami. Iran, pod rządami dynastii Pahlawi przed rewolucją z 1979 r., był jedną z dominujących potęg w regionie. Irak, kierowany przez partię Baas Saddama Husajna, był równie ambitny, starając się ugruntować swoją pozycję jako lidera regionalnego. Spór o kontrolę nad szlakiem wodnym Szatt alArab, który stanowił granicę między dwoma narodami, był jednym z bardziej bezpośrednich czynników wywołujących konflikt.

Jednakże u podstaw tych kwestii terytorialnych leżała szersza rywalizacja geopolityczna. Iran, z przeważającą liczbą ludności szyickiej i perskim dziedzictwem kulturowym, oraz Irak, zdominowany głównie przez Arabów i sunnitów na poziomie elitarnym, były gotowe na starcie, ponieważ oba kraje starały się rozciągnąć swoje wpływy na cały region. Islamska rewolucja w Iranie w 1979 r., która obaliła prozachodniego szacha i wprowadziła teokratyczny reżim pod przywództwem ajatollaha Chomeiniego, nasiliła te rywalizacje. Nowy rząd irański, chętny do eksportowania swojej rewolucyjnej ideologii islamistycznej, stanowił bezpośrednie zagrożenie dla świeckiego reżimu partii Baas Saddama Husajna. Saddam z kolei obawiał się wzrostu ruchów szyickich w Iraku, gdzie większość populacji stanowią szyici, potencjalnie inspirowanych rewolucją w Iranie. Ten zbieg okoliczności sprawił, że wojna stała się niemal nieunikniona.

Wpływ regionalny i Bliski Wschód

Podczas wojny większość państw arabskich, w tym Arabia Saudyjska, Kuwejt i mniejsze monarchie Zatoki Perskiej, stanęły po stronie Iraku. Obawiały się rewolucyjnego zapału reżimu Iranu i martwiły się potencjalnym rozprzestrzenianiem się szyickich ruchów islamistycznych w całym regionie. Pomoc finansowa i wojskowa z tych państw napływała do Iraku, umożliwiając Saddamowi Husseinowi utrzymanie wysiłków wojennych. Rządy arabskie, z których wiele było kierowanych przez elity sunnickie, przedstawiały wojnę w kategoriach wyznaniowych, przedstawiając Irak jako bastion przeciwko rozprzestrzenianiu się wpływów szyickich. Pogłębiło to podział sunnickoszyicki w regionie, schizmę, która nadal kształtuje geopolitykę Bliskiego Wschodu do dziś.

Dla Iranu okres ten oznaczał zmianę w stosunkach zagranicznych, ponieważ stał się bardziej odizolowany w świecie arabskim. Jednakże znalazło pewne wsparcie ze strony Syrii, państwa baasistowskiego kierowanego przez Hafeza alAssada, który od dawna miał napięcia z reżimem baasistowskim w Iraku. To porozumienie Iranu i Syrii stało się kamieniem węgielnym polityki regionalnej, szczególnie w kontekście późniejszych konfliktów, takich jak wojna domowa w Syrii.

Jednym ze znaczących wydarzeń geopolitycznych, które miały miejsce podczas wojny irańskoirackiej, było utworzenie Rady Współpracy Zatoki Perskiej (GCC) w 1981 r. GCC, w skład której weszły Arabia Saudyjska, Kuwejt, Bahrajn, Katar, Zjednoczone Emiraty Arabskie i Oman, została utworzona w odpowiedzi zarówno na rewolucję irańską, jak i wojnę irańskoiracką. Jego głównym celem było wspieranie większej współpracy regionalnej i zbiorowego bezpieczeństwa wśród konserwatywnych monarchii Zatoki Perskiej, które obawiały się zarówno irańskiej ideologii rewolucyjnej, jak i irackiej agresji.

Powstanie GCC oznaczało nową fazę w architekturze zbiorowego bezpieczeństwa Bliskiego Wschodu, chociaż organizacja była nękana wewnętrznymi podziałami, szczególnie w latach po wojnie. Niemniej jednak GCC stała się kluczowym graczem w kwestiach bezpieczeństwa regionalnego, szczególnie w kontekście rosnących wpływów Iranu.

Wojna zintensyfikowała również konflikty zastępcze na Bliskim Wschodzie. Wsparcie Iranu dla milicji szyickich w Libanie, w szczególności Hezbollahu, pojawiło się w tym okresie. Hezbollah, grupa utworzona przy wsparciu Iranu w odpowiedzi na inwazję Izraela na Liban w 1982 r., szybko stała się jedną z kluczowych sił zastępczych Teheranu w regionie. Powstanie Hezbollahu zmieniło strategiczne kalkulacje w Lewancie, prowadząc do bardziej złożonych sojuszy regionalnych i zaostrzając i tak już niestabilne konflikty izraelskolibańskopalestyńskie.

Wspierając takie grupy pełnomocników, Iran rozszerzył swoje wpływy daleko poza swoje granice, stwarzając długoterminowe wyzwania dla obu stronPaństwa arabskie i mocarstwa zachodnie, zwłaszcza Stany Zjednoczone. Te sieci wpływów, narodzone podczas wojny irackoirańskiej, nadal kształtują politykę zagraniczną Iranu na współczesnym Bliskim Wschodzie, od Syrii po Jemen.

Globalne skutki: zimna wojna i nie tylko

Wojna irackoirańska miała miejsce w ostatnich etapach zimnej wojny, a zaangażowane były zarówno Stany Zjednoczone, jak i Związek Radziecki, choć w skomplikowany sposób. Początkowo żadne z supermocarstw nie było chętne, by głęboko angażować się w konflikt, zwłaszcza po doświadczeniach Związku Radzieckiego w Afganistanie i debaklu USA z irańskim kryzysem zakładników. Jednak w miarę jak wojna się przeciągała, zarówno USA, jak i ZSRR znalazły się w sytuacji, w której w różnym stopniu wspierały Irak.

USA, choć oficjalnie neutralne, zaczęły skłaniać się ku Irakowi, gdy stało się jasne, że zdecydowane zwycięstwo Iranu może zdestabilizować region i zagrozić amerykańskim interesom, w szczególności dostępowi do dostaw ropy. To porozumienie doprowadziło do niesławnej „wojny tankowców”, w której siły morskie USA zaczęły eskortować kuwejckie tankowce w Zatoce Perskiej, chroniąc je przed atakami Iranu. USA dostarczyły również Irakowi informacje wywiadowcze i sprzęt wojskowy, co jeszcze bardziej przechyliło szalę zwycięstwa na korzyść Saddama Husseina. To zaangażowanie było częścią szerszej strategii USA mającej na celu powstrzymanie rewolucyjnego Iranu i zapobieżenie zagrożeniu przez niego stabilności regionalnej.

Tymczasem Związek Radziecki również zaoferował Irakowi wsparcie materialne, chociaż jego stosunki z Bagdadem były napięte z powodu zmiennego stanowiska Iraku w zimnej wojnie i jego sojuszu z różnymi arabskimi ruchami nacjonalistycznymi, wobec których Moskwa była ostrożna. Niemniej jednak wojna irańskoiracka przyczyniła się do trwającej rywalizacji supermocarstw na Bliskim Wschodzie, choć w bardziej stonowany sposób w porównaniu z innymi teatrami zimnej wojny, takimi jak Azja PołudniowoWschodnia czy Ameryka Środkowa.

Jedną z najbardziej bezpośrednich globalnych konsekwencji wojny irańskoirackiej był jej wpływ na rynki ropy naftowej. Zarówno Iran, jak i Irak są głównymi producentami ropy naftowej, a wojna doprowadziła do znacznych zakłóceń w globalnych dostawach ropy naftowej. Region Zatoki Perskiej, odpowiedzialny za znaczną część światowej ropy naftowej, doświadczył zagrożenia ruchu tankowców zarówno ze strony Iranu, jak i Iraku, co doprowadziło do tzw. „wojny tankowców”. Oba narody zaatakowały nawzajem swoje obiekty naftowe i szlaki żeglugowe, mając nadzieję na sparaliżowanie bazy ekonomicznej przeciwnika.

Te zakłócenia przyczyniły się do wahań światowych cen ropy naftowej, powodując niestabilność gospodarczą w wielu krajach zależnych od ropy naftowej z Bliskiego Wschodu, w tym w Japonii, Europie i Stanach Zjednoczonych. Wojna podkreśliła podatność światowej gospodarki na konflikty w Zatoce Perskiej, co doprowadziło do wzmożonych wysiłków ze strony krajów zachodnich w celu zabezpieczenia dostaw ropy naftowej i ochrony szlaków energetycznych. Przyczyniło się to również do militaryzacji Zatoki Perskiej, a Stany Zjednoczone i inne mocarstwa zachodnie zwiększyły swoją obecność morską, aby chronić szlaki żeglugowe ropy naftowej — rozwój sytuacji, który miał długoterminowe konsekwencje dla dynamiki bezpieczeństwa regionalnego.

Wojna irańskoiracka wywarła znaczną presję na międzynarodową dyplomację, szczególnie w Organizacji Narodów Zjednoczonych. Podczas konfliktu ONZ podejmowała wiele prób pośredniczenia w zawarciu porozumienia pokojowego, ale wysiłki te były w większości nieskuteczne przez większość wojny. Dopiero gdy obie strony były całkowicie wyczerpane i po kilku nieudanych ofensywach wojskowych, ostatecznie wynegocjowano zawieszenie broni na mocy rezolucji ONZ nr 598 w 1988 r.

Niepowodzenie w zapobiegnięciu wojnie lub jej szybkim zakończeniu obnażyło ograniczenia organizacji międzynarodowych w mediacjach w złożonych konfliktach regionalnych, szczególnie gdy główne mocarstwa były pośrednio zaangażowane. Przedłużający się charakter wojny uwypuklił również niechęć supermocarstw do bezpośredniej interwencji w konflikty regionalne, gdy ich interesy nie były bezpośrednio zagrożone.

Dziedzictwo powojenne i ciągłe skutki

Skutki wojny irańskoirackiej nadal były odczuwalne długo po ogłoszeniu zawieszenia broni w 1988 r. W przypadku Iraku wojna pozostawiła kraj głęboko zadłużony i osłabiony gospodarczo, co przyczyniło się do decyzji Saddama Husajna o inwazji na Kuwejt w 1990 r. w celu przejęcia nowych zasobów ropy naftowej i rozstrzygnięcia starych sporów. Inwazja ta doprowadziła bezpośrednio do pierwszej wojny w Zatoce Perskiej i zapoczątkowała ciąg wydarzeń, które miały osiągnąć punkt kulminacyjny w inwazji na Irak pod przewodnictwem Stanów Zjednoczonych w 2003 r. W ten sposób nasiona późniejszych konfliktów w Iraku zostały zasiane podczas jego walki z Iranem.

W przypadku Iranu wojna pomogła ugruntować tożsamość Republiki Islamskiej jako państwa rewolucyjnego, gotowego stawić czoła zarówno regionalnym przeciwnikom, jak i globalnym mocarstwom. Skupienie się irańskiego przywództwa na samowystarczalności, rozwoju militarnym i kultywowaniu sił zastępczych w sąsiednich krajach zostało ukształtowane przez doświadczenia z wojny. Konflikt ten umocnił również wrogość Iranu doStany Zjednoczone, zwłaszcza po incydentach takich jak zestrzelenie irańskiego samolotu cywilnego przez marynarkę wojenną USA w 1988 roku.

Wojna irańskoiracka zmieniła również dynamikę amerykańskiej polityki zagranicznej na Bliskim Wschodzie. Strategiczne znaczenie Zatoki Perskiej stało się jeszcze bardziej widoczne podczas konfliktu, co doprowadziło do zwiększonego zaangażowania militarnego USA w regionie. Stany Zjednoczone przyjęły również bardziej zniuansowane podejście do postępowania z Irakiem i Iranem, naprzemiennie powstrzymując, angażując i konfrontując w latach następujących po wojnie.

Dalsze skutki wojny irańskoirackiej dla stosunków międzynarodowych

Wojna irańskoiracka, choć była głównie konfliktem regionalnym, odbiła się głębokim echem w całej społeczności międzynarodowej. Wojna zmieniła nie tylko geopolityczny krajobraz Bliskiego Wschodu, ale także wpłynęła na globalne strategie, szczególnie w zakresie bezpieczeństwa energetycznego, proliferacji broni i globalnego podejścia dyplomatycznego do konfliktów regionalnych. Konflikt ten wywołał również zmiany w dynamice władzy, które są widoczne do dziś, podkreślając, w jakim stopniu wojna ta pozostawiła niezatarty ślad w stosunkach międzynarodowych. W tej rozszerzonej eksploracji zbadamy dalej, w jaki sposób wojna przyczyniła się do długoterminowych zmian w dyplomacji międzynarodowej, gospodarce, strategiach wojskowych i powstającej architekturze bezpieczeństwa regionu i poza nim.

Zaangażowanie Stanów Zjednoczonych: złożony taniec dyplomatyczny

W miarę rozwoju konfliktu Stany Zjednoczone stawały się coraz bardziej zaangażowane, pomimo początkowej niechęci. Podczas gdy Iran był kluczowym sojusznikiem Stanów Zjednoczonych za szacha, rewolucja islamska z 1979 r. dramatycznie zmieniła stosunki. Obalenie szacha i późniejsze zajęcie ambasady USA w Teheranie przez irańskich rewolucjonistów wywołało głębokie zerwanie w stosunkach USAIran. W rezultacie Stany Zjednoczone nie utrzymywały bezpośrednich stosunków dyplomatycznych z Iranem podczas wojny i patrzyły na rząd Iranu z coraz większą wrogością. Ostra antyzachodnia retoryka Iranu w połączeniu z wezwaniami do obalenia monarchii w Zatoce Perskiej, które popierały USA, uczyniły go celem amerykańskich strategii powstrzymywania.

Z drugiej strony Stany Zjednoczone postrzegały Irak, pomimo jego autokratycznego reżimu, jako potencjalną przeciwwagę dla rewolucyjnego Iranu. Doprowadziło to do stopniowego, ale niezaprzeczalnego przechylenia się w stronę Iraku. Decyzja administracji Reagana o ponownym nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z Irakiem w 1984 r. — po 17letniej przerwie — stanowiła znaczący moment w zaangażowaniu Stanów Zjednoczonych w wojnę. W celu ograniczenia wpływów Iranu Stany Zjednoczone udzieliły Irakowi informacji wywiadowczych, wsparcia logistycznego, a nawet tajnej pomocy wojskowej, w tym zdjęć satelitarnych, które pomogły Irakowi namierzyć siły irańskie. Polityka ta nie obyła się bez kontrowersji, szczególnie w świetle powszechnego użycia broni chemicznej przez Irak, co zostało wówczas po cichu zignorowane przez USA.

Stany Zjednoczone zaangażowały się również w „wojnę tankowców”, podkonflikt w ramach szerszej wojny irańskoirackiej, który koncentrował się na atakach na tankowce w Zatoce Perskiej. W 1987 roku, po tym, jak kilka kuwejckich tankowców zostało zaatakowanych przez Iran, Kuwejt zwrócił się do USA o ochronę swoich dostaw ropy. USA odpowiedziały, zmieniając banderę kuwejckich tankowców na amerykańską i wysyłając siły morskie do regionu w celu ochrony tych statków. Marynarka wojenna USA zaangażowała się w kilka potyczek z siłami irańskimi, co zakończyło się operacją Praying Mantis w kwietniu 1988 roku, podczas której USA zniszczyły znaczną część potencjału marynarki wojennej Iranu. To bezpośrednie zaangażowanie militarne podkreśliło strategiczne znaczenie, jakie Stany Zjednoczone przywiązywały do ​​zapewnienia swobodnego przepływu ropy z Zatoki Perskiej, polityki, która miałaby długotrwałe implikacje.

Rola Związku Radzieckiego: równoważenie interesów ideologicznych i strategicznych

Zaangażowanie Związku Radzieckiego w wojnę irackoirańską zostało ukształtowane zarówno przez względy ideologiczne, jak i strategiczne. Pomimo ideologicznego poparcia dla żadnej ze stron, ZSRR miał od dawna interesy na Bliskim Wschodzie, szczególnie w utrzymaniu wpływów w Iraku, który historycznie był jednym z jego najbliższych sojuszników w świecie arabskim.

Początkowo Związek Radziecki przyjął ostrożne podejście do wojny, obawiając się zrazić do siebie zarówno Irak, swojego tradycyjnego sojusznika, jak i Iran, sąsiada, z którym dzielił długą granicę. Jednak radzieckie kierownictwo stopniowo skłaniało się ku Irakowi w miarę postępu wojny. Moskwa dostarczała Bagdadowi duże ilości sprzętu wojskowego, w tym czołgi, samoloty i artylerię, aby pomóc utrzymać wysiłek wojenny Iraku. Mimo to ZSRR uważał, aby uniknąć całkowitego rozpadu stosunków z Iranem, utrzymując równowagę między tymi dwoma krajami.

Sowieci postrzegali wojnę irackoirańską jako okazję do ograniczenia ekspansji Zachodu — szczególnie Ameryki — w regionie. Byli jednak głęboko zaniepokojeni wzrostem ruchów islamistycznych w republikach o muzułmańskiej większości w Centroral Asia, która graniczyła z Iranem. Islamska rewolucja w Iranie miała potencjał, aby zainspirować podobne ruchy w Związku Radzieckim, co sprawiło, że ZSRR był nieufny wobec rewolucyjnego zapału Iranu.

Ruch Państw Niezaangażowanych i dyplomacja Trzeciego Świata

Podczas gdy supermocarstwa były zajęte swoimi interesami strategicznymi, szersza społeczność międzynarodowa, w szczególności Ruch Państw Niezaangażowanych (NAM), starała się pośredniczyć w konflikcie. NAM, organizacja państw formalnie niestowarzyszonych z żadnym głównym blokiem mocarstw, w tym wieloma krajami rozwijającymi się, była zaniepokojona destabilizującym wpływem wojny na globalne stosunki PołudniePołudnie. Kilka państw członkowskich NAM, w szczególności z Afryki i Ameryki Łacińskiej, wezwało do pokojowego rozwiązania i poparło negocjacje mediacyjne ONZ.

Zaangażowanie NAM podkreśliło rosnący głos Globalnego Południa w dyplomacji międzynarodowej, chociaż wysiłki mediacyjne grupy zostały w dużej mierze przyćmione przez strategiczne względy supermocarstw. Niemniej jednak wojna przyczyniła się do wzrostu świadomości wśród krajów rozwijających się na temat powiązań konfliktów regionalnych i polityki globalnej, co dodatkowo umocniło znaczenie dyplomacji wielostronnej.

Ropa naftowa jako zasób strategiczny

Wojna irańskoiracka miała głęboki wpływ na światowe rynki energii, podkreślając krytyczne znaczenie ropy naftowej jako zasobu strategicznego w stosunkach międzynarodowych. Zarówno Iran, jak i Irak byli głównymi eksporterami ropy naftowej, a ich wojna zakłóciła globalne dostawy ropy naftowej, co doprowadziło do zmienności cen i niepewności gospodarczej, szczególnie w gospodarkach zależnych od ropy naftowej. Ataki na infrastrukturę naftową, w tym rafinerie, rurociągi i tankowce, były powszechne, co doprowadziło do gwałtownego spadku produkcji ropy naftowej w obu krajach.

W szczególności Irak był w dużym stopniu zależny od eksportu ropy naftowej w celu sfinansowania wysiłków wojennych. Niezdolność Iraku do zabezpieczenia eksportu ropy naftowej, w szczególności przez szlak wodny Szatt alArab, zmusiła Irak do poszukiwania alternatywnych tras transportu ropy naftowej, w tym przez Turcję. Tymczasem Iran używał ropy naftowej zarówno jako narzędzia finansowego, jak i broni wojennej, zakłócając żeglugę w Zatoce Perskiej, próbując osłabić gospodarkę Iraku.

Globalna odpowiedź na zakłócenia w dostawach ropy naftowej

Globalna odpowiedź na te zakłócenia w dostawach ropy naftowej była zróżnicowana. Kraje zachodnie, w szczególności Stany Zjednoczone i ich europejscy sojusznicy, podjęły kroki w celu zabezpieczenia swoich dostaw energii. Stany Zjednoczone, jak wspomniano wcześniej, wysłały siły morskie do Zatoki Perskiej w celu ochrony tankowców, co pokazało, w jakim stopniu bezpieczeństwo energetyczne stało się kamieniem węgielnym amerykańskiej polityki zagranicznej w regionie.

Kraje europejskie, w dużym stopniu uzależnione od ropy naftowej z Zatoki Perskiej, również zaangażowały się dyplomatycznie i gospodarczo. Wspólnota Europejska (WE), poprzedniczka Unii Europejskiej (UE), wspierała wysiłki na rzecz mediacji w konflikcie, jednocześnie pracując nad dywersyfikacją swoich dostaw energii. Wojna podkreśliła podatność na zagrożenia wynikające z polegania na jednym regionie w zakresie zasobów energetycznych, co doprowadziło do zwiększonych inwestycji w alternatywne źródła energii i wysiłków eksploracyjnych w innych częściach świata, takich jak Morze Północne.

Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC) również odegrała kluczową rolę podczas wojny. Zakłócenie dostaw ropy z Iranu i Iraku doprowadziło do zmian w kwotach produkcyjnych OPEC, ponieważ inne państwa członkowskie, takie jak Arabia Saudyjska i Kuwejt, starały się ustabilizować globalne rynki ropy. Jednak wojna zaostrzyła również podziały w OPEC, szczególnie między tymi członkami, którzy wspierali Irak, a tymi, którzy pozostali neutralni lub sympatyzowali z Iranem.

Koszty ekonomiczne dla walczących

Zarówno dla Iranu, jak i dla Iraku koszty ekonomiczne wojny były oszałamiające. Irak, pomimo otrzymania wsparcia finansowego od państw arabskich i międzynarodowych pożyczek, pozostał z ogromnym ciężarem zadłużenia pod koniec wojny. Koszty utrzymywania trwającego niemal dekadę konfliktu, w połączeniu ze zniszczeniem infrastruktury i utratą dochodów z ropy naftowej, pozostawiły gospodarkę Iraku w ruinie. Ten dług przyczynił się później do decyzji Iraku o inwazji na Kuwejt w 1990 r., gdy Saddam Hussein próbował rozwiązać kryzys finansowy swojego kraju za pomocą agresywnych środków.

Iran również ucierpiał gospodarczo, choć w nieco mniejszym stopniu. Wojna wyczerpała zasoby kraju, osłabiła jego bazę przemysłową i zniszczyła znaczną część infrastruktury naftowej. Jednak rząd Iranu pod przywództwem ajatollaha Chomeiniego zdołał utrzymać pewien stopień samowystarczalności gospodarczej dzięki połączeniu środków oszczędnościowych, obligacji wojennych i ograniczonego eksportu ropy naftowej. Wojna pobudziła również rozwój irańskiego kompleksu militarnoprzemysłowego, ponieważ kraj ten starał się zmniejszyć swoją zależność od zagranicznych dostaw broni.

Proliferację broni

Jedną z najistotniejszych długoterminowych konsekwencji wojny irańskoirackiej była dramatyczna militaryzacja Bliskiego Wschodudle East. Zarówno Iran, jak i Irak zaangażowały się w masowe gromadzenie broni podczas wojny, przy czym każda ze stron kupowała ogromne ilości broni z zagranicy. Irak w szczególności stał się jednym z największych importerów broni na świecie, otrzymując zaawansowany sprzęt wojskowy ze Związku Radzieckiego, Francji i kilku innych krajów. Iran, choć bardziej odizolowany dyplomatycznie, zdołał pozyskać broń na różne sposoby, w tym poprzez umowy zbrojeniowe z Koreą Północną, Chinami i tajne zakupy od krajów zachodnich, takich jak Stany Zjednoczone, czego przykładem jest afera IranContra.

Wojna przyczyniła się do regionalnego wyścigu zbrojeń, ponieważ inne kraje Bliskiego Wschodu, w szczególności monarchie Zatoki Perskiej, starały się zwiększyć własne zdolności militarne. Kraje takie jak Arabia Saudyjska, Kuwejt i Zjednoczone Emiraty Arabskie zainwestowały dużo w modernizację swoich sił zbrojnych, często kupując zaawansowane uzbrojenie od Stanów Zjednoczonych i Europy. Ta rozbudowa arsenału miała długoterminowe konsekwencje dla dynamiki bezpieczeństwa regionu, szczególnie gdy kraje te starały się odstraszyć potencjalne zagrożenia ze strony Iranu i Iraku.

Broń chemiczna i erozja norm międzynarodowych

Powszechne użycie broni chemicznej podczas wojny irańskoirackiej oznaczało znaczną erozję norm międzynarodowych dotyczących użycia broni masowego rażenia (BMR. Powtarzające się użycie przez Irak środków chemicznych, takich jak gaz musztardowy i środki paralitycznodrgawkowe, zarówno przeciwko irańskim siłom zbrojnym, jak i ludności cywilnej, było jednym z najbardziej odrażających aspektów wojny. Pomimo tych naruszeń prawa międzynarodowego, w tym Protokołu genewskiego z 1925 r., reakcja społeczności międzynarodowej była stonowana.

Stany Zjednoczone i inne kraje zachodnie, zajęte szerszymi geopolitycznymi implikacjami wojny, w dużej mierze przymykały oko na użycie broni chemicznej przez Irak. Ta niezdolność do pociągnięcia Iraku do odpowiedzialności za jego działania podważyła globalne wysiłki na rzecz nierozprzestrzeniania i stworzyła niebezpieczny precedens dla przyszłych konfliktów. Lekcje wojny irańskoirackiej miały powrócić wiele lat później, podczas wojny w Zatoce Perskiej i późniejszej inwazji na Irak w 2003 r., kiedy obawy dotyczące broni masowego rażenia ponownie zdominowały międzynarodowy dyskurs.

Wojna zastępcza i podmioty niepaństwowe

Innym ważnym skutkiem wojny było rozprzestrzenianie się wojny zastępczej i wzrost znaczenia podmiotów niepaństwowych jako znaczących graczy w konfliktach na Bliskim Wschodzie. Iran w szczególności zaczął rozwijać relacje z szeregiem grup bojowych w całym regionie, w szczególności z Hezbollahem w Libanie. Założony na początku lat 80. przy wsparciu Iranu, Hezbollah stał się jednym z najpotężniejszych podmiotów niepaństwowych na Bliskim Wschodzie, wywierając głęboki wpływ na politykę libańską i angażując się w powtarzające się konflikty z Izraelem.

Kultywowanie grup pełnomocników stało się kluczowym filarem regionalnej strategii Iranu, ponieważ kraj ten starał się rozszerzyć swoje wpływy poza swoje granice bez bezpośredniej interwencji wojskowej. Tę strategię „asymetrycznej wojny” Iran zastosował w późniejszych konfliktach, w tym w wojnie domowej w Syrii i wojnie domowej w Jemenie, w których grupy wspierane przez Iran odegrały znaczącą rolę.

Konsekwencje dyplomatyczne i geopolityka powojenna

Organizacja Narodów Zjednoczonych odegrała kluczową rolę w końcowych etapach wojny irańskoirackiej, w szczególności w pośredniczeniu w zawieszeniu broni, które zakończyło działania wojenne w 1988 r. Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 598, przyjęta w lipcu 1987 r., wzywała do natychmiastowego zawieszenia broni, wycofania sił do granic uznanych przez społeczność międzynarodową i powrotu do warunków sprzed wojny. Jednakże minął ponad rok dodatkowych walk, zanim obie strony zgodziły się na warunki, co uwypukliło wyzwania, z jakimi musiała zmierzyć się ONZ podczas mediacji w tak złożonym i zakorzenionym konflikcie.

Wojna obnażyła ograniczenia międzynarodowej dyplomacji, szczególnie gdy główne mocarstwa były zaangażowane w poparcie walczących stron. Pomimo licznych prób ONZ, by pośredniczyć w pokoju, zarówno Iran, jak i Irak pozostały nieprzejednane, każde z nich starając się osiągnąć decydujące zwycięstwo. Wojna zakończyła się dopiero, gdy obie strony były całkowicie wyczerpane i żadna z nich nie mogła twierdzić, że ma wyraźną przewagę militarną.

Niezdolność ONZ do szybkiego rozwiązania konfliktu podkreśliła również trudności dyplomacji wielostronnej w kontekście geopolityki zimnej wojny. Wojna irańskoiracka była pod wieloma względami konfliktem zastępczym w szerszych ramach zimnej wojny, w którym zarówno Stany Zjednoczone, jak i Związek Radziecki udzielały wsparcia Irakowi, choć z różnych powodów. Ta dynamika skomplikowała wysiłki dyplomatyczne, ponieważ żadne z supermocarstw nie było skłonne do pełnego zaangażowania się w proces pokojowy, który mógłby zaszkodzić jego regionalnemu sojusznikowi.

Zakończenie wojny irańskoirackiej oznaczało początek nowej fazy w geopolityce Bliskiego Wschodu, charakteryzującej się zmieniającymi się sojuszami, wysiłkami na rzecz ożywienia gospodarczego i odnowionymi konflicts. Irak, osłabiony przez lata wojny i obciążony ogromnymi długami, wyłonił się jako bardziej agresywny aktor regionalny. Reżim Saddama Husajna, stawiając czoła rosnącej presji ekonomicznej, zaczął się bardziej zdecydowanie utwierdzać, co osiągnęło punkt kulminacyjny w inwazji na Kuwejt w 1990 roku.

Ta inwazja zapoczątkowała ciąg wydarzeń, które doprowadziły do ​​pierwszej wojny w Zatoce Perskiej i długotrwałej izolacji Iraku przez społeczność międzynarodową. Wojna w Zatoce Perskiej jeszcze bardziej zdestabilizowała region i pogłębiła rozłam między państwami arabskimi a Iranem, ponieważ wiele rządów arabskich poparło koalicję kierowaną przez USA przeciwko Irakowi.

Dla Iranu okres powojenny był naznaczony wysiłkami na rzecz odbudowy gospodarki i ponownego potwierdzenia swoich wpływów w regionie. Rząd irański, pomimo izolacji od dużej części społeczności międzynarodowej, prowadził politykę strategicznej cierpliwości, skupiając się na konsolidacji zysków z wojny i budowaniu sojuszy z podmiotami niepaństwowymi i sympatyzującymi reżimami. Ta strategia później przyniosła dywidendy, gdy Iran stał się kluczowym graczem w konfliktach regionalnych, szczególnie w Libanie, Syrii i Iraku.

Wojna irańskoiracka miała głęboki i trwały wpływ na politykę zagraniczną USA na Bliskim Wschodzie. Wojna podkreśliła strategiczne znaczenie Zatoki Perskiej, szczególnie w kontekście bezpieczeństwa energetycznego. W rezultacie Stany Zjednoczone coraz bardziej angażowały się w utrzymanie obecności wojskowej w regionie w celu ochrony swoich interesów. Ta polityka, często określana jako „doktryna Cartera”, miała kierować działaniami USA w Zatoce przez kolejne dekady.

Stany Zjednoczone wyciągnęły również ważne wnioski na temat niebezpieczeństw związanych z angażowaniem się w konflikty pośrednio. Wsparcie Stanów Zjednoczonych dla Iraku w czasie wojny, choć miało na celu powstrzymanie Iranu, ostatecznie przyczyniło się do wzrostu znaczenia Saddama Husajna jako regionalnego zagrożenia, co doprowadziło do wojny w Zatoce Perskiej i ostatecznej inwazji Stanów Zjednoczonych na Irak w 2003 r. Wydarzenia te uwypukliły niezamierzone konsekwencje interwencji Stanów Zjednoczonych w konflikty regionalne i trudności w zrównoważeniu krótkoterminowych interesów strategicznych z długoterminową stabilnością.

Powojenna strategia Iranu: asymetryczna wojna i wpływy regionalne

Jednym z najważniejszych rezultatów wojny była decyzja Iranu o rozwinięciu sieci sił zastępczych w całym regionie. Najbardziej znaczącym z nich był Hezbollah w Libanie, który Iran pomógł ustanowić na początku lat 80. w odpowiedzi na inwazję Izraela na Liban. Hezbollah szybko stał się jednym z najpotężniejszych podmiotów niepaństwowych na Bliskim Wschodzie, w dużej mierze dzięki irańskiemu wsparciu finansowemu i militarnemu.

W latach następujących po wojnie Iran rozszerzył tę strategię zastępczą na inne części regionu, w tym Irak, Syrię i Jemen. Poprzez pielęgnowanie relacji z milicjami szyickimi i innymi sympatyzującymi grupami, Iran był w stanie rozszerzyć swoje wpływy bez bezpośredniej interwencji wojskowej. Ta strategia asymetrycznej wojny pozwoliła Iranowi przekroczyć swoją wagę w konfliktach regionalnych, szczególnie w Iraku po inwazji USA w 2003 r. i w Syrii podczas wojny domowej, która rozpoczęła się w 2011 r.

Jedną z najbardziej dramatycznych zmian w regionalnej geopolityce po wojnie irackoirańskiej była transformacja stosunków Iranu z Irakiem po upadku Saddama Husajna w 2003 r. Podczas wojny Irak był zaciekłym wrogiem Iranu, a oba kraje stoczyły brutalny i niszczycielski konflikt. Jednak odsunięcie Saddama od władzy przez siły dowodzone przez USA stworzyło próżnię władzy w Iraku, którą Iran szybko wykorzystał.

Wpływ Iranu na Irak po Saddamie był ogromny. Większość szyickiej populacji w Iraku, długo marginalizowana pod rządami zdominowanego przez sunnitów reżimu Saddama, zdobyła władzę polityczną w okresie powojennym. Iran, jako dominująca szyicka potęga w regionie, pielęgnował bliskie więzi z nową szyicką elitą polityczną Iraku, w tym grupami takimi jak Islamic Dawa Party i Najwyższa Rada Rewolucji Islamskiej w Iraku (SCIRI. Iran wspierał również różne szyickie milicje, które odegrały kluczową rolę w powstaniu przeciwko siłom USA, a później w walce z Państwem Islamskim (ISIS.

Obecnie Irak jest centralnym filarem regionalnej strategii Iranu. Podczas gdy Irak utrzymuje formalne stosunki dyplomatyczne z USA i innymi mocarstwami zachodnimi, wpływy Iranu w kraju są wszechobecne, szczególnie poprzez jego powiązania z szyickimi partiami politycznymi i milicjami. Ta dynamika uczyniła z Iraku kluczowe pole bitwy w szerszej walce geopolitycznej między Iranem a jego rywalami, w szczególności Stanami Zjednoczonymi i Arabią Saudyjską.

Dziedzictwo wojny w doktrynie i strategii wojskowej

Jednym z najbardziej niepokojących aspektów wojny irańskoirackiej było powszechne użycie przez Irak broni chemicznej przeciwko siłom irańskim i ludności cywilnej. Użycie gazu musztardowego, sarinu i innych środków chemicznychprzez Irak naruszyło prawo międzynarodowe, ale globalna reakcja była w dużej mierze stonowana, a wiele krajów przymykało oczy na działania Iraku w kontekście geopolityki zimnej wojny.

Użycie broni chemicznej w wojnie miało daleko idące konsekwencje dla globalnego reżimu nierozprzestrzeniania. Sukces Iraku w rozmieszczaniu tej broni bez znaczących międzynarodowych reperkusji ośmielił inne reżimy do dążenia do posiadania broni masowego rażenia (BMR), szczególnie na Bliskim Wschodzie. Wojna uwypukliła również ograniczenia traktatów międzynarodowych, takich jak Protokół genewski z 1925 r., w zapobieganiu używaniu takiej broni w konflikcie.

W latach następujących po wojnie społeczność międzynarodowa podjęła kroki w celu wzmocnienia reżimu nierozprzestrzeniania, w tym negocjacje dotyczące Konwencji o broni chemicznej (CWC) w latach 90. Jednak dziedzictwo użycia broni chemicznej w czasie wojny nadal kształtuje globalne debaty na temat broni masowego rażenia, szczególnie w kontekście podejrzewanych programów broni masowego rażenia w Iraku w okresie poprzedzającym inwazję USA w 2003 r. oraz użycia broni chemicznej przez Syrię podczas wojny domowej.

Wojna irackoirańska charakteryzowała się serią „wojen w wojnie”, w tym tak zwaną „Wojną miast”, w której obie strony przeprowadzały ataki rakietowe na ośrodki miejskie drugiej strony. Ta faza konfliktu, w której użyto rakiet dalekiego zasięgu i bombardowań lotniczych, miała głęboki wpływ na ludność cywilną obu krajów i zapowiadała stosowanie podobnych taktyk w późniejszych konfliktach w regionie.

Wojna miast pokazała również strategiczne znaczenie technologii rakietowej i potencjał wojny asymetrycznej. Zarówno Iran, jak i Irak użyły pocisków balistycznych, aby zaatakować miasta przeciwnika, omijając konwencjonalne środki obrony wojskowej i powodując znaczne straty wśród ludności cywilnej. Taktyka ta została później wykorzystana przez takie grupy jak Hezbollah, który użył rakiet, aby zaatakować izraelskie miasta podczas wojny w Libanie w 2006 r., oraz przez Huti w Jemenie, którzy przeprowadzili ataki rakietowe na Arabię ​​Saudyjską.

Wojna irańskoiracka przyczyniła się zatem do rozpowszechnienia technologii rakietowej na Bliskim Wschodzie i wzmocniła znaczenie rozwoju systemów obrony przeciwrakietowej. W latach po wojnie kraje takie jak Izrael, Arabia Saudyjska i Stany Zjednoczone zainwestowały znaczne środki w systemy obrony przeciwrakietowej, takie jak Iron Dome i system obrony przeciwrakietowej Patriot, aby chronić się przed groźbą ataków rakietowych.

Wniosek: Trwały wpływ wojny na stosunki międzynarodowe

Wojna irańskoiracka była kluczowym wydarzeniem w historii Bliskiego Wschodu i stosunków międzynarodowych, a jej konsekwencje nadal kształtują region i świat do dziś. Wojna nie tylko zdewastowała dwa bezpośrednio zaangażowane kraje, ale miała również daleko idące skutki dla globalnej polityki, gospodarki, strategii wojskowej i dyplomacji.

Na poziomie regionalnym wojna zaostrzyła podziały religijne, przyczyniła się do wzrostu wojny zastępczej i zmieniła sojusze i dynamikę władzy na Bliskim Wschodzie. Powojenna strategia Iranu polegająca na kultywowaniu sił zastępczych i stosowaniu wojny asymetrycznej miała trwały wpływ na konflikty regionalne, podczas gdy inwazja Iraku na Kuwejt po wojnie zapoczątkowała ciąg wydarzeń, które doprowadziły do ​​wojny w Zatoce Perskiej i ostatecznej inwazji Stanów Zjednoczonych na Irak.

Wojna na świecie ujawniła podatność międzynarodowych rynków energii, ograniczenia wysiłków dyplomatycznych w celu rozwiązania przedłużających się konfliktów i niebezpieczeństwa proliferacji broni masowego rażenia. Zaangażowanie mocarstw zewnętrznych, zwłaszcza Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego, uwypukliło również złożoność geopolityki zimnej wojny i wyzwania związane z równoważeniem krótkoterminowych interesów strategicznych z długoterminową stabilnością.

Podczas gdy Bliski Wschód nadal mierzy się z konfliktami i wyzwaniami, dziedzictwo wojny irańskoirackiej pozostaje kluczowym czynnikiem w zrozumieniu politycznego i wojskowego krajobrazu regionu. Lekcje płynące z wojny — o niebezpieczeństwach sekciarstwa, znaczeniu sojuszy strategicznych i konsekwencjach eskalacji militarnej — są równie istotne dzisiaj, jak były ponad trzy dekady temu.