Chiến tranh IranIraq ảnh hưởng đến quan hệ quốc tế như thế nào

Chiến tranh IranIraq, kéo dài từ tháng 9 năm 1980 đến tháng 8 năm 1988, là một trong những cuộc xung đột tàn khốc nhất vào cuối thế kỷ 20. Đây là cuộc đấu tranh kéo dài và đẫm máu giữa hai cường quốc Trung Đông, Iran và Iraq, với những tác động đáng kể và sâu rộng đến động lực khu vực và chính trị toàn cầu. Cuộc chiến không chỉ định hình lại bối cảnh trong nước của các quốc gia liên quan mà còn có những tác động sâu sắc đến quan hệ quốc tế. Những tác động lan tỏa về mặt địa chính trị, kinh tế và quân sự của cuộc xung đột đã ảnh hưởng đến các chính sách đối ngoại, liên minh và mục tiêu chiến lược của các quốc gia vượt xa Trung Đông.

Nguồn gốc của cuộc chiến: Cạnh tranh địa chính trị

Nguồn gốc của Chiến tranh IranIraq nằm ở những khác biệt sâu sắc về chính trị, lãnh thổ và giáo phái giữa hai quốc gia. Iran, dưới sự cai trị của triều đại Pahlavi trước cuộc cách mạng năm 1979, là một trong những cường quốc thống trị hơn trong khu vực. Iraq, do Đảng Ba'ath của Saddam Hussein lãnh đạo, cũng tham vọng không kém, tìm cách khẳng định mình là một nhà lãnh đạo khu vực. Tranh chấp về quyền kiểm soát tuyến đường thủy Shatt alArab, tạo thành ranh giới giữa hai quốc gia, là một trong những nguyên nhân trực tiếp gây ra xung đột.

Tuy nhiên, ẩn sau những vấn đề lãnh thổ này là sự cạnh tranh địa chính trị rộng lớn hơn. Iran, với dân số chủ yếu là người Shia và di sản văn hóa Ba Tư, và Iraq, chủ yếu là người Ả Rập và người Sunni thống trị ở cấp độ tinh hoa, đã sẵn sàng cho một cuộc đụng độ khi cả hai đều tìm cách thể hiện ảnh hưởng của mình trên khắp khu vực. Cuộc cách mạng Hồi giáo năm 1979 ở Iran, lật đổ Shah thân phương Tây và thiết lập một chế độ thần quyền dưới sự lãnh đạo của Đại giáo chủ Khomeini, đã làm gia tăng những sự cạnh tranh này. Chính phủ Iran mới, mong muốn xuất khẩu hệ tư tưởng Hồi giáo cách mạng của mình, đã gây ra mối đe dọa trực tiếp đến chế độ Ba'ath thế tục của Saddam Hussein. Ngược lại, Saddam lo sợ sự trỗi dậy của các phong trào Shia ở Iraq, nơi phần lớn dân số là người Shia, có khả năng được truyền cảm hứng từ cuộc cách mạng của Iran. Sự hội tụ của các yếu tố này khiến chiến tranh gần như không thể tránh khỏi.

Tác động khu vực và Trung Đông

Trong chiến tranh, hầu hết các quốc gia Ả Rập, bao gồm Ả Rập Xê Út, Kuwait và các chế độ quân chủ nhỏ hơn ở vùng Vịnh, đều đứng về phía Iraq. Họ lo sợ lòng nhiệt thành cách mạng của chế độ Iran và lo ngại về khả năng lan rộng của các phong trào Hồi giáo Shia trên khắp khu vực. Viện trợ tài chính và quân sự từ các quốc gia này chảy vào Iraq, giúp Saddam Hussein có thể duy trì nỗ lực chiến tranh. Các chính phủ Ả Rập, nhiều chính phủ trong số đó do giới tinh hoa Sunni lãnh đạo, đã định hình cuộc chiến theo các thuật ngữ giáo phái, coi Iraq là thành trì chống lại sự lan rộng ảnh hưởng của người Shia. Điều này làm sâu sắc thêm sự chia rẽ SunniShia trên khắp khu vực, một sự chia rẽ vẫn tiếp tục định hình địa chính trị Trung Đông ngày nay.

Đối với Iran, giai đoạn này đánh dấu sự thay đổi trong quan hệ đối ngoại của nước này khi trở nên cô lập hơn trong thế giới Ả Rập. Tuy nhiên, nước này đã tìm thấy một số sự ủng hộ từ Syria, một quốc gia Ba'athist do Hafez alAssad lãnh đạo, người đã có những căng thẳng lâu dài với chế độ Ba'athist của Iraq. Sự liên kết IranSyria này đã trở thành nền tảng của chính trị khu vực, đặc biệt là trong bối cảnh các cuộc xung đột sau này như Nội chiến Syria.

Một trong những diễn biến địa chính trị quan trọng nảy sinh trong Chiến tranh IranIraq là sự thành lập Hội đồng hợp tác vùng Vịnh (GCC) vào năm 1981. GCC, bao gồm Ả Rập Xê Út, Kuwait, Bahrain, Qatar, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Oman, được thành lập để ứng phó với cả Cách mạng Iran và Chiến tranh IranIraq. Mục đích chính của nó là thúc đẩy hợp tác khu vực lớn hơn và an ninh tập thể giữa các chế độ quân chủ bảo thủ của vùng Vịnh, những người cảnh giác với cả hệ tư tưởng cách mạng của Iran và sự xâm lược của Iraq.

Sự thành lập của GCC báo hiệu một giai đoạn mới trong cấu trúc an ninh tập thể của Trung Đông, mặc dù tổ chức này đã bị chia rẽ nội bộ, đặc biệt là trong những năm sau chiến tranh. Tuy nhiên, GCC đã trở thành một nhân tố chủ chốt trong các vấn đề an ninh khu vực, đặc biệt là trong bối cảnh ảnh hưởng ngày càng tăng của Iran.

Cuộc chiến cũng làm gia tăng xung đột ủy nhiệm trên khắp Trung Đông. Sự ủng hộ của Iran đối với lực lượng dân quân Shiite ở Lebanon, đáng chú ý nhất là Hezbollah, đã xuất hiện trong giai đoạn này. Hezbollah, một nhóm được thành lập với sự hậu thuẫn của Iran để đáp trả cuộc xâm lược Lebanon năm 1982 của Israel, nhanh chóng trở thành một trong những lực lượng ủy nhiệm chủ chốt của Tehran trong khu vực. Sự trỗi dậy của Hezbollah đã thay đổi phép tính chiến lược ở Levant, dẫn đến các liên minh khu vực phức tạp hơn và làm trầm trọng thêm các cuộc xung đột IsraelLibanPalestine vốn đã bất ổn.

Bằng cách nuôi dưỡng các nhóm đại diện như vậy, Iran đã mở rộng ảnh hưởng của mình vượt xa biên giới của mình, tạo ra những thách thức lâu dài cho cả haiCác quốc gia Ả Rập và các cường quốc phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ. Những mạng lưới ảnh hưởng này, ra đời trong Chiến tranh IranIraq, tiếp tục định hình chính sách đối ngoại của Iran ở Trung Đông đương đại, từ Syria đến Yemen.

Tác động toàn cầu: Chiến tranh lạnh và hơn thế nữa

Chiến tranh IranIraq xảy ra trong giai đoạn cuối của Chiến tranh lạnh, và cả Hoa Kỳ và Liên Xô đều tham gia, mặc dù theo những cách phức tạp. Ban đầu, không siêu cường nào muốn bị cuốn sâu vào cuộc xung đột, đặc biệt là sau kinh nghiệm của Liên Xô ở Afghanistan và thảm họa của Hoa Kỳ với cuộc khủng hoảng con tin Iran. Tuy nhiên, khi chiến tranh kéo dài, cả Hoa Kỳ và Liên Xô đều thấy mình bị lôi kéo vào việc hỗ trợ Iraq ở các mức độ khác nhau.

Hoa Kỳ, mặc dù chính thức trung lập, bắt đầu nghiêng về Iraq khi rõ ràng rằng một chiến thắng quyết định của Iran có thể làm mất ổn định khu vực và đe dọa các lợi ích của Hoa Kỳ, đặc biệt là quyền tiếp cận nguồn cung cấp dầu mỏ. Sự liên kết này dẫn đến Cuộc chiến tàu chở dầu khét tiếng, trong đó lực lượng hải quân Hoa Kỳ bắt đầu hộ tống các tàu chở dầu Kuwait ở Vịnh Ba Tư, bảo vệ chúng khỏi các cuộc tấn công của Iran. Hoa Kỳ cũng cung cấp cho Iraq thông tin tình báo và thiết bị quân sự, làm nghiêng cán cân của cuộc chiến theo hướng có lợi cho Saddam Hussein. Sự tham gia này là một phần trong chiến lược rộng lớn hơn của Hoa Kỳ nhằm kiềm chế Iran cách mạng và ngăn chặn nước này đe dọa sự ổn định của khu vực.

Trong khi đó, Liên Xô cũng cung cấp hỗ trợ vật chất cho Iraq, mặc dù mối quan hệ của nước này với Baghdad trở nên căng thẳng do lập trường không ổn định của Iraq trong Chiến tranh Lạnh và liên minh của nước này với nhiều phong trào dân tộc chủ nghĩa Ả Rập mà Moscow thận trọng. Tuy nhiên, Chiến tranh IranIraq đã góp phần vào cuộc cạnh tranh siêu cường đang diễn ra ở Trung Đông, mặc dù theo cách nhẹ nhàng hơn so với các chiến trường Chiến tranh Lạnh khác như Đông Nam Á hoặc Trung Mỹ.

Một trong những hậu quả toàn cầu trực tiếp nhất của Chiến tranh IranIraq là tác động của nó đối với thị trường dầu mỏ. Cả Iran và Iraq đều là những nước sản xuất dầu lớn, và cuộc chiến đã dẫn đến sự gián đoạn đáng kể trong nguồn cung dầu toàn cầu. Khu vực Vịnh, chịu trách nhiệm cho một phần lớn dầu của thế giới, đã chứng kiến ​​lưu lượng tàu chở dầu bị đe dọa bởi cả các cuộc tấn công của Iran và Iraq, dẫn đến cái được gọi là Cuộc chiến tàu chở dầu. Cả hai quốc gia đều nhắm vào các cơ sở dầu mỏ và tuyến đường vận chuyển của nhau, với hy vọng làm tê liệt cơ sở kinh tế của đối thủ.

Những gián đoạn này đã góp phần gây ra sự biến động của giá dầu toàn cầu, gây ra sự bất ổn kinh tế ở nhiều quốc gia phụ thuộc vào dầu mỏ Trung Đông, bao gồm Nhật Bản, Châu Âu và Hoa Kỳ. Cuộc chiến đã nhấn mạnh đến tính dễ bị tổn thương của nền kinh tế toàn cầu trước các cuộc xung đột ở Vịnh Ba Tư, dẫn đến các quốc gia phương Tây tăng cường nỗ lực để đảm bảo nguồn cung cấp dầu và bảo vệ các tuyến đường năng lượng. Nó cũng góp phần vào việc quân sự hóa vùng Vịnh, với việc Hoa Kỳ và các cường quốc phương Tây khác tăng cường sự hiện diện của hải quân để bảo vệ các tuyến đường vận chuyển dầu một diễn biến sẽ gây ra hậu quả lâu dài cho động lực an ninh khu vực.

Chiến tranh IranIraq đã gây sức ép đáng kể lên ngoại giao quốc tế, đặc biệt là tại Liên hợp quốc. Trong suốt cuộc xung đột, Liên hợp quốc đã nhiều lần nỗ lực làm trung gian cho một thỏa thuận hòa bình, nhưng những nỗ lực này phần lớn không hiệu quả trong hầu hết thời gian của cuộc chiến. Phải đến khi cả hai bên hoàn toàn kiệt sức và sau một số cuộc tấn công quân sự thất bại, thì lệnh ngừng bắn cuối cùng mới được làm trung gian theo Nghị quyết 598 của Liên hợp quốc năm 1988.

Việc không ngăn chặn hoặc nhanh chóng chấm dứt chiến tranh đã phơi bày những hạn chế của các tổ chức quốc tế trong việc làm trung gian cho các cuộc xung đột khu vực phức tạp, đặc biệt là khi các cường quốc lớn có liên quan gián tiếp. Bản chất kéo dài của cuộc chiến cũng làm nổi bật sự miễn cưỡng của các siêu cường trong việc can thiệp trực tiếp vào các cuộc xung đột khu vực khi lợi ích của họ không bị đe dọa ngay lập tức.

Di sản sau chiến tranh và các tác động liên tục

Các tác động của Chiến tranh IranIraq vẫn tiếp tục vang dội trong thời gian dài sau khi lệnh ngừng bắn được tuyên bố vào năm 1988. Đối với Iraq, cuộc chiến khiến đất nước này chìm sâu trong nợ nần và suy yếu về kinh tế, góp phần vào quyết định xâm lược Kuwait của Saddam Hussein vào năm 1990 nhằm chiếm giữ các nguồn tài nguyên dầu mỏ mới và giải quyết các tranh chấp cũ. Cuộc xâm lược này dẫn trực tiếp đến Chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất và bắt đầu một chuỗi các sự kiện sẽ lên đến đỉnh điểm là cuộc xâm lược Iraq do Hoa Kỳ lãnh đạo vào năm 2003. Do đó, mầm mống của các cuộc xung đột sau này của Iraq đã được gieo trong cuộc đấu tranh với Iran.

Đối với Iran, cuộc chiến đã giúp củng cố bản sắc của Cộng hòa Hồi giáo như một quốc gia cách mạng sẵn sàng đối đầu với cả các đối thủ trong khu vực và các cường quốc toàn cầu. Sự tập trung của giới lãnh đạo Iran vào sự tự lực, phát triển quân sự và việc bồi dưỡng lực lượng ủy nhiệm ở các nước láng giềng đều được hình thành từ những kinh nghiệm của họ trong chiến tranh. Cuộc xung đột cũng củng cố sự thù địch của Iran vớie Hoa Kỳ, đặc biệt là sau các sự cố như vụ Hải quân Hoa Kỳ bắn hạ một máy bay dân dụng của Iran năm 1988.

Chiến tranh IranIraq cũng định hình lại động lực của chính sách đối ngoại Hoa Kỳ ở Trung Đông. Tầm quan trọng chiến lược của Vịnh Ba Tư trở nên rõ ràng hơn trong cuộc xung đột, dẫn đến sự gia tăng sự tham gia của quân đội Hoa Kỳ vào khu vực. Hoa Kỳ cũng áp dụng cách tiếp cận tinh tế hơn để đối phó với Iraq và Iran, xen kẽ giữa kiềm chế, giao tranh và đối đầu trong những năm sau chiến tranh.

Những tác động tiếp theo của Chiến tranh IranIraq đối với Quan hệ Quốc tế

Chiến tranh IranIraq, mặc dù chủ yếu là một cuộc xung đột khu vực, đã tác động sâu sắc đến toàn bộ cộng đồng quốc tế. Cuộc chiến không chỉ định hình lại bối cảnh địa chính trị của Trung Đông mà còn ảnh hưởng đến các chiến lược toàn cầu, đặc biệt là về an ninh năng lượng, phổ biến vũ khí và cách tiếp cận ngoại giao toàn cầu đối với các cuộc xung đột khu vực. Cuộc xung đột cũng thúc đẩy những thay đổi trong động lực quyền lực vẫn còn thấy rõ cho đến ngày nay, nhấn mạnh mức độ mà cuộc chiến này đã để lại dấu ấn không thể phai mờ trong quan hệ quốc tế. Trong cuộc khám phá mở rộng này, chúng ta sẽ tiếp tục điều tra cách cuộc chiến góp phần vào những thay đổi lâu dài trong ngoại giao quốc tế, kinh tế, chiến lược quân sự và kiến ​​trúc an ninh mới nổi của khu vực và hơn thế nữa.

Sự tham gia của Hoa Kỳ: Vũ điệu ngoại giao phức tạp

Khi cuộc xung đột diễn ra, Hoa Kỳ thấy mình ngày càng tham gia mặc dù ban đầu họ miễn cưỡng. Trong khi Iran từng là đồng minh quan trọng của Hoa Kỳ dưới thời Shah, thì Cách mạng Hồi giáo năm 1979 đã thay đổi đáng kể mối quan hệ này. Việc lật đổ Shah và sau đó là việc những người cách mạng Iran chiếm giữ đại sứ quán Hoa Kỳ tại Tehran đã gây ra sự rạn nứt sâu sắc trong quan hệ Hoa KỳIran. Do đó, Hoa Kỳ không có quan hệ ngoại giao trực tiếp với Iran trong suốt cuộc chiến và ngày càng coi chính phủ Iran là thù địch. Lời lẽ chống phương Tây gay gắt của Iran, kết hợp với lời kêu gọi lật đổ các chế độ quân chủ liên kết với Hoa Kỳ ở vùng Vịnh, đã khiến nước này trở thành mục tiêu của các chiến lược kiềm chế của Hoa Kỳ.

Mặt khác, Hoa Kỳ coi Iraq, mặc dù là chế độ độc tài, là một đối trọng tiềm tàng với Iran cách mạng. Điều này dẫn đến sự nghiêng dần dần nhưng không thể phủ nhận về phía Iraq. Quyết định của chính quyền Reagan về việc tái lập quan hệ ngoại giao với Iraq vào năm 1984—sau 17 năm gián đoạn—đã đánh dấu một thời điểm quan trọng trong sự tham gia của Hoa Kỳ vào cuộc chiến. Trong nỗ lực hạn chế ảnh hưởng của Iran, Hoa Kỳ đã cung cấp cho Iraq thông tin tình báo, hỗ trợ hậu cần và thậm chí là viện trợ quân sự bí mật, bao gồm cả hình ảnh vệ tinh giúp Iraq nhắm mục tiêu vào các lực lượng Iran. Chính sách này không phải là không có tranh cãi, đặc biệt là khi xét đến việc Iraq sử dụng rộng rãi vũ khí hóa học, vốn đã bị Hoa Kỳ ngầm phớt lờ vào thời điểm đó.

Hoa Kỳ cũng tham gia vào Cuộc chiến tàu chở dầu, một cuộc xung đột phụ trong Chiến tranh IranIraq rộng lớn hơn tập trung vào các cuộc tấn công vào tàu chở dầu ở Vịnh Ba Tư. Năm 1987, sau khi một số tàu chở dầu của Kuwait bị Iran tấn công, Kuwait đã yêu cầu Hoa Kỳ bảo vệ các chuyến hàng dầu của mình. Hoa Kỳ đã đáp trả bằng cách treo cờ Hoa Kỳ trên các tàu chở dầu của Kuwait và triển khai lực lượng hải quân đến khu vực này để bảo vệ các tàu này. Hải quân Hoa Kỳ đã tham gia vào một số cuộc giao tranh với lực lượng Iran, lên đến đỉnh điểm là Chiến dịch Praying Mantis vào tháng 4 năm 1988, nơi Hoa Kỳ đã phá hủy phần lớn năng lực hải quân của Iran. Sự tham gia quân sự trực tiếp này làm nổi bật tầm quan trọng chiến lược mà Hoa Kỳ đặt ra đối với việc đảm bảo dòng chảy dầu tự do từ Vịnh Ba Tư, một chính sách sẽ có những tác động lâu dài.

Vai trò của Liên Xô: Cân bằng lợi ích về mặt ý thức hệ và chiến lược

Sự tham gia của Liên Xô vào Chiến tranh IranIraq được định hình bởi cả những cân nhắc về ý thức hệ và chiến lược. Mặc dù không liên kết về mặt ý thức hệ với bên nào, Liên Xô vẫn có những lợi ích lâu dài ở Trung Đông, đặc biệt là trong việc duy trì ảnh hưởng đối với Iraq, quốc gia vốn là một trong những đồng minh thân cận nhất của họ ở thế giới Ả Rập.

Ban đầu, Liên Xô áp dụng cách tiếp cận thận trọng đối với cuộc chiến, cảnh giác với việc xa lánh Iraq, đồng minh truyền thống của mình, hoặc Iran, một nước láng giềng có chung đường biên giới dài. Tuy nhiên, giới lãnh đạo Liên Xô dần dần nghiêng về phía Iraq khi cuộc chiến diễn ra. Moscow cung cấp cho Baghdad một lượng lớn vũ khí quân sự, bao gồm xe tăng, máy bay và pháo binh, để giúp duy trì nỗ lực chiến tranh của Iraq. Tuy nhiên, Liên Xô đã cẩn thận tránh sự đổ vỡ hoàn toàn trong quan hệ với Iran, duy trì sự cân bằng giữa hai nước.

Liên Xô coi Chiến tranh IranIraq là cơ hội để hạn chế sự bành trướng của phương Tây—đặc biệt là Mỹ—trong khu vực. Tuy nhiên, họ cũng rất lo ngại về sự trỗi dậy của các phong trào Hồi giáo ở các nước cộng hòa Hồi giáo chiếm đa số ở Trungral Châu Á, giáp với Iran. Cách mạng Hồi giáo ở Iran có khả năng truyền cảm hứng cho các phong trào tương tự trong Liên Xô, khiến Liên Xô cảnh giác với nhiệt huyết cách mạng của Iran.

Phong trào Không liên kết và Ngoại giao Thế giới thứ ba

Trong khi các siêu cường bận tâm với lợi ích chiến lược của mình, cộng đồng quốc tế rộng lớn hơn, đặc biệt là Phong trào Không liên kết (NAM), đã tìm cách làm trung gian cho cuộc xung đột. NAM, một tổ chức gồm các quốc gia không chính thức liên kết với bất kỳ khối cường quốc lớn nào, bao gồm nhiều nước đang phát triển, lo ngại về tác động gây bất ổn của cuộc chiến đối với quan hệ NamNam toàn cầu. Một số quốc gia thành viên NAM, đặc biệt là từ Châu Phi và Châu Mỹ Latinh, đã kêu gọi giải quyết hòa bình và ủng hộ các cuộc đàm phán do Liên hợp quốc làm trung gian.

Sự tham gia của NAM làm nổi bật tiếng nói ngày càng tăng của Nam Bán cầu trong ngoại giao quốc tế, mặc dù các nỗ lực làm trung gian của nhóm này phần lớn bị lu mờ bởi các cân nhắc chiến lược của các siêu cường. Tuy nhiên, cuộc chiến đã góp phần nâng cao nhận thức của các quốc gia đang phát triển về mối liên hệ giữa các cuộc xung đột khu vực và chính trị toàn cầu, củng cố thêm tầm quan trọng của ngoại giao đa phương.

Dầu mỏ như một nguồn tài nguyên chiến lược

Chiến tranh IranIraq đã tác động sâu sắc đến thị trường năng lượng toàn cầu, nhấn mạnh tầm quan trọng của dầu mỏ như một nguồn tài nguyên chiến lược trong quan hệ quốc tế. Cả Iran và Iraq đều là những nước xuất khẩu dầu lớn và cuộc chiến của họ đã làm gián đoạn nguồn cung dầu toàn cầu, dẫn đến sự biến động giá cả và bất ổn kinh tế, đặc biệt là ở các nền kinh tế phụ thuộc vào dầu mỏ. Các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng dầu mỏ, bao gồm các nhà máy lọc dầu, đường ống và tàu chở dầu, diễn ra thường xuyên, dẫn đến sản lượng dầu của cả hai nước giảm mạnh.

Đặc biệt, Iraq phụ thuộc rất nhiều vào xuất khẩu dầu mỏ để tài trợ cho nỗ lực chiến tranh của mình. Việc không thể đảm bảo xuất khẩu dầu mỏ, đặc biệt là thông qua tuyến đường thủy Shatt alArab, đã buộc Iraq phải tìm kiếm các tuyến đường thay thế để vận chuyển dầu, bao gồm cả qua Thổ Nhĩ Kỳ. Trong khi đó, Iran sử dụng dầu mỏ như một công cụ tài chính và vũ khí chiến tranh, làm gián đoạn hoạt động vận chuyển ở Vịnh Ba Tư nhằm phá hoại nền kinh tế Iraq.

Phản ứng toàn cầu đối với sự gián đoạn nguồn cung dầu mỏ

Phản ứng toàn cầu đối với sự gián đoạn nguồn cung dầu mỏ này rất đa dạng. Các nước phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ và các đồng minh châu Âu, đã thực hiện các bước để đảm bảo nguồn cung cấp năng lượng của họ. Hoa Kỳ, như đã đề cập trước đó, đã triển khai lực lượng hải quân đến Vịnh để bảo vệ các tàu chở dầu, một hành động chứng minh mức độ an ninh năng lượng đã trở thành nền tảng của chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong khu vực.

Các nước châu Âu, phụ thuộc rất nhiều vào dầu mỏ Vịnh, cũng tham gia về mặt ngoại giao và kinh tế. Cộng đồng châu Âu (EC), tiền thân của Liên minh châu Âu (EU), đã hỗ trợ các nỗ lực làm trung gian cho cuộc xung đột đồng thời nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung cấp năng lượng của mình. Cuộc chiến đã nhấn mạnh đến những điểm yếu của việc phụ thuộc vào một khu vực duy nhất để có được nguồn năng lượng, dẫn đến việc tăng cường đầu tư vào các nguồn năng lượng thay thế và các nỗ lực thăm dò ở các khu vực khác trên thế giới, chẳng hạn như Biển Bắc.

Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC) cũng đóng một vai trò quan trọng trong cuộc chiến. Sự gián đoạn nguồn cung cấp dầu từ Iran và Iraq đã dẫn đến sự thay đổi trong hạn ngạch sản xuất của OPEC khi các quốc gia thành viên khác, chẳng hạn như Ả Rập Xê Út và Kuwait, tìm cách ổn định thị trường dầu mỏ toàn cầu. Tuy nhiên, cuộc chiến cũng làm trầm trọng thêm sự chia rẽ trong OPEC, đặc biệt là giữa những thành viên ủng hộ Iraq và những thành viên vẫn trung lập hoặc có thiện cảm với Iran.

Chi phí kinh tế đối với những người tham chiến

Đối với cả Iran và Iraq, chi phí kinh tế của cuộc chiến là rất lớn. Mặc dù nhận được sự hỗ trợ tài chính từ các quốc gia Ả Rập và các khoản vay quốc tế, Iraq vẫn phải gánh chịu gánh nặng nợ nần khổng lồ khi chiến tranh kết thúc. Chi phí duy trì một cuộc xung đột kéo dài gần một thập kỷ, cùng với sự phá hủy cơ sở hạ tầng và mất doanh thu từ dầu mỏ, đã khiến nền kinh tế Iraq rơi vào cảnh hỗn loạn. Khoản nợ này sau đó đã góp phần vào quyết định xâm lược Kuwait của Iraq vào năm 1990, khi Saddam Hussein tìm cách giải quyết cuộc khủng hoảng tài chính của đất nước mình thông qua các biện pháp hung hăng.

Iran cũng chịu thiệt hại về kinh tế, mặc dù ở mức độ nhẹ hơn một chút. Cuộc chiến đã làm cạn kiệt tài nguyên của đất nước, làm suy yếu cơ sở công nghiệp và phá hủy phần lớn cơ sở hạ tầng dầu mỏ của nước này. Tuy nhiên, chính phủ Iran, dưới sự lãnh đạo của Ayatollah Khomeini, đã xoay xở để duy trì một mức độ tự cung tự cấp về kinh tế thông qua sự kết hợp của các biện pháp thắt lưng buộc bụng, trái phiếu chiến tranh và hạn chế xuất khẩu dầu. Cuộc chiến cũng thúc đẩy sự phát triển của tổ hợp công nghiệpquân sự của Iran, khi nước này tìm cách giảm sự phụ thuộc vào nguồn cung cấp vũ khí nước ngoài.

Phổ biến vũ khí

Một trong những hậu quả lâu dài quan trọng nhất của Chiến tranh IranIraq là sự quân sự hóa mạnh mẽ của Trung Đôngdle East. Cả Iran và Iraq đều tham gia vào quá trình tích trữ vũ khí ồ ạt trong chiến tranh, với mỗi bên mua một lượng lớn vũ khí từ nước ngoài. Riêng Iraq đã trở thành một trong những nước nhập khẩu vũ khí lớn nhất thế giới, tiếp nhận phần cứng quân sự tiên tiến từ Liên Xô, Pháp và một số quốc gia khác. Iran, mặc dù bị cô lập hơn về mặt ngoại giao, đã xoay xở để có được vũ khí thông qua nhiều cách khác nhau, bao gồm các thỏa thuận vũ khí với Triều Tiên, Trung Quốc và các giao dịch mua bí mật từ các nước phương Tây như Hoa Kỳ, như minh chứng là Vụ việc IranContra.

Cuộc chiến đã góp phần vào cuộc chạy đua vũ trang trong khu vực, khi các quốc gia khác ở Trung Đông, đặc biệt là các chế độ quân chủ vùng Vịnh, tìm cách tăng cường năng lực quân sự của riêng họ. Các quốc gia như Ả Rập Xê Út, Kuwait và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất đã đầu tư mạnh vào việc hiện đại hóa lực lượng vũ trang của họ, thường mua vũ khí tinh vi từ Hoa Kỳ và Châu Âu. Việc tích trữ vũ khí này có những tác động lâu dài đến động lực an ninh của khu vực, đặc biệt là khi các quốc gia này tìm cách ngăn chặn các mối đe dọa tiềm tàng từ Iran và Iraq.

Vũ khí hóa học và sự xói mòn các chuẩn mực quốc tế

Việc sử dụng rộng rãi vũ khí hóa học trong Chiến tranh IranIraq thể hiện sự xói mòn đáng kể các chuẩn mực quốc tế liên quan đến việc sử dụng vũ khí hủy diệt hàng loạt (WMD. Việc Iraq liên tục sử dụng các tác nhân hóa học, chẳng hạn như khí mù tạt và chất độc thần kinh, chống lại cả lực lượng quân sự Iran và dân thường là một trong những khía cạnh tàn bạo nhất của cuộc chiến. Bất chấp những hành vi vi phạm luật pháp quốc tế này, bao gồm cả Nghị định thư Geneva năm 1925, phản ứng của cộng đồng quốc tế vẫn rất im lặng.

Hoa Kỳ và các nước phương Tây khác, bận tâm đến những tác động địa chính trị rộng lớn hơn của cuộc chiến, phần lớn đã nhắm mắt làm ngơ trước việc Iraq sử dụng vũ khí hóa học. Việc không buộc Iraq phải chịu trách nhiệm về các hành động của mình đã làm suy yếu các nỗ lực không phổ biến vũ khí hạt nhân trên toàn cầu và tạo ra tiền lệ nguy hiểm cho các cuộc xung đột trong tương lai. Những bài học từ Chiến tranh IranIraq sẽ tái hiện nhiều năm sau đó, trong Chiến tranh vùng Vịnh và cuộc xâm lược Iraq năm 2003 sau đó, khi mối quan ngại về WMD một lần nữa thống trị diễn ngôn quốc tế.

Chiến tranh ủy nhiệm và các tác nhân phi nhà nước

Một hậu quả quan trọng khác của cuộc chiến là sự gia tăng của chiến tranh ủy nhiệm và sự trỗi dậy của các tác nhân phi nhà nước như những nhân tố quan trọng trong các cuộc xung đột ở Trung Đông. Đặc biệt, Iran bắt đầu vun đắp mối quan hệ với nhiều nhóm chiến binh trên khắp khu vực, đáng chú ý nhất là Hezbollah ở Lebanon. Được thành lập vào đầu những năm 1980 với sự hỗ trợ của Iran, Hezbollah đã trở thành một trong những tác nhân phi nhà nước hùng mạnh nhất ở Trung Đông, ảnh hưởng sâu sắc đến chính trường Lebanon và tham gia vào các cuộc xung đột liên tục với Israel.

Việc vun đắp các nhóm ủy nhiệm đã trở thành trụ cột chính trong chiến lược khu vực của Iran, khi quốc gia này tìm cách mở rộng ảnh hưởng của mình ra ngoài biên giới mà không cần can thiệp quân sự trực tiếp. Chiến lược “chiến tranh bất đối xứng” này sẽ được Iran sử dụng trong các cuộc xung đột sau đó, bao gồm Nội chiến Syria và Nội chiến Yemen, nơi các nhóm được Iran hậu thuẫn đóng vai trò quan trọng.

Hậu quả ngoại giao và địa chính trị sau chiến tranh

Liên hợp quốc đóng vai trò quan trọng trong giai đoạn cuối của Chiến tranh IranIraq, đặc biệt là trong việc làm trung gian cho lệnh ngừng bắn chấm dứt thù địch vào năm 1988. Nghị quyết 598 của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, được thông qua vào tháng 7 năm 1987, kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức, rút ​​quân về các ranh giới được quốc tế công nhận và quay trở lại các điều kiện trước chiến tranh. Tuy nhiên, phải mất hơn một năm giao tranh bổ sung trước khi cả hai bên đồng ý với các điều khoản, làm nổi bật những thách thức mà Liên hợp quốc phải đối mặt khi làm trung gian cho một cuộc xung đột phức tạp và dai dẳng như vậy.

Cuộc chiến đã phơi bày những giới hạn của ngoại giao quốc tế, đặc biệt là khi các cường quốc tham gia vào việc ủng hộ các bên tham chiến. Bất chấp nhiều nỗ lực của Liên hợp quốc nhằm làm trung gian hòa bình, cả Iran và Iraq vẫn không khoan nhượng, mỗi bên đều tìm cách giành chiến thắng quyết định. Cuộc chiến chỉ kết thúc khi cả hai bên đều kiệt sức và không bên nào có thể tuyên bố có lợi thế quân sự rõ ràng.

Việc Liên hợp quốc không thể nhanh chóng giải quyết xung đột cũng nhấn mạnh những khó khăn của ngoại giao đa phương trong bối cảnh địa chính trị Chiến tranh Lạnh. Chiến tranh IranIraq, theo nhiều cách, là một cuộc xung đột ủy nhiệm trong khuôn khổ Chiến tranh Lạnh rộng lớn hơn, với cả Hoa Kỳ và Liên Xô đều hỗ trợ Iraq, mặc dù vì những lý do khác nhau. Sự năng động này làm phức tạp các nỗ lực ngoại giao, vì không siêu cường nào sẵn sàng cam kết hoàn toàn vào một tiến trình hòa bình có thể gây bất lợi cho đồng minh khu vực của mình.

Sự kết thúc của Chiến tranh IranIraq đánh dấu sự khởi đầu của một giai đoạn mới trong địa chính trị Trung Đông, đặc trưng bởi các liên minh thay đổi, nỗ lực phục hồi kinh tế và các cuộc đàm phán mớilicts. Iraq, bị suy yếu sau nhiều năm chiến tranh và gánh chịu khoản nợ khổng lồ, nổi lên như một thế lực khu vực hung hăng hơn. Chế độ Saddam Hussein, đối mặt với áp lực kinh tế ngày càng tăng, bắt đầu khẳng định mình mạnh mẽ hơn, lên đến đỉnh điểm là cuộc xâm lược Kuwait năm 1990.

Cuộc xâm lược này đã gây ra một chuỗi sự kiện dẫn đến Chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất và sự cô lập lâu dài của Iraq bởi cộng đồng quốc tế. Chiến tranh vùng Vịnh đã làm mất ổn định thêm khu vực và làm sâu sắc thêm rạn nứt giữa các quốc gia Ả Rập và Iran, vì nhiều chính phủ Ả Rập ủng hộ liên minh do Hoa Kỳ đứng đầu chống lại Iraq.

Đối với Iran, giai đoạn hậu chiến được đánh dấu bằng những nỗ lực tái thiết nền kinh tế và khẳng định lại ảnh hưởng của mình trong khu vực. Chính phủ Iran, mặc dù bị cô lập khỏi phần lớn cộng đồng quốc tế, đã theo đuổi chính sách kiên nhẫn chiến lược, tập trung vào việc củng cố những thành quả của mình từ chiến tranh và xây dựng liên minh với các thế lực phi nhà nước và các chế độ đồng cảm. Chiến lược này sau đó đã mang lại lợi nhuận khi Iran nổi lên như một nhân tố chủ chốt trong các cuộc xung đột khu vực, đặc biệt là ở Lebanon, Syria và Iraq.

Chiến tranh IranIraq đã có tác động sâu sắc và lâu dài đến chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ ở Trung Đông. Cuộc chiến đã nhấn mạnh tầm quan trọng chiến lược của Vịnh Ba Tư, đặc biệt là về mặt an ninh năng lượng. Do đó, Hoa Kỳ ngày càng cam kết duy trì sự hiện diện quân sự trong khu vực để bảo vệ lợi ích của mình. Chính sách này, thường được gọi là Học thuyết Carter, sẽ định hướng cho các hành động của Hoa Kỳ ở Vịnh trong nhiều thập kỷ tới.

Hoa Kỳ cũng đã học được những bài học quan trọng về những nguy cơ khi tham gia vào các cuộc xung đột một cách gián tiếp. Sự hỗ trợ của Hoa Kỳ cho Iraq trong suốt cuộc chiến, mặc dù nhằm mục đích kiềm chế Iran, cuối cùng đã góp phần khiến Saddam Hussein trở thành mối đe dọa trong khu vực, dẫn đến Chiến tranh vùng Vịnh và cuộc xâm lược Iraq cuối cùng của Hoa Kỳ vào năm 2003. Những sự kiện này làm nổi bật những hậu quả không mong muốn của sự can thiệp của Hoa Kỳ vào các cuộc xung đột trong khu vực và những khó khăn trong việc cân bằng lợi ích chiến lược ngắn hạn với sự ổn định lâu dài.

Chiến lược hậu chiến của Iran: Chiến tranh bất đối xứng và ảnh hưởng trong khu vực

Một trong những kết quả quan trọng nhất của cuộc chiến là quyết định của Iran trong việc phát triển một mạng lưới các lực lượng ủy nhiệm trên khắp khu vực. Đáng chú ý nhất trong số này là Hezbollah ở Lebanon, lực lượng mà Iran đã giúp thành lập vào đầu những năm 1980 để đáp trả cuộc xâm lược Lebanon của Israel. Hezbollah nhanh chóng phát triển thành một trong những thế lực phi nhà nước hùng mạnh nhất ở Trung Đông, phần lớn là nhờ sự hỗ trợ về tài chính và quân sự của Iran.

Trong những năm sau chiến tranh, Iran đã mở rộng chiến lược ủy nhiệm này sang các khu vực khác trong khu vực, bao gồm Iraq, Syria và Yemen. Bằng cách vun đắp mối quan hệ với các lực lượng dân quân Shia và các nhóm đồng cảm khác, Iran đã có thể mở rộng ảnh hưởng của mình mà không cần can thiệp quân sự trực tiếp. Chiến lược chiến tranh bất đối xứng này cho phép Iran vượt trội hơn sức mạnh của mình trong các cuộc xung đột khu vực, đặc biệt là ở Iraq sau cuộc xâm lược của Hoa Kỳ năm 2003 và ở Syria trong cuộc nội chiến bắt đầu vào năm 2011.

Một trong những thay đổi mạnh mẽ nhất trong địa chính trị khu vực sau Chiến tranh IranIraq là sự chuyển đổi mối quan hệ của Iran với Iraq sau sự sụp đổ của Saddam Hussein vào năm 2003. Trong chiến tranh, Iraq là kẻ thù cay đắng của Iran và hai nước đã tiến hành một cuộc xung đột tàn khốc và tàn khốc. Tuy nhiên, việc Saddam bị lực lượng do Hoa Kỳ chỉ huy lật đổ đã tạo ra một khoảng trống quyền lực ở Iraq mà Iran đã nhanh chóng khai thác.

Ảnh hưởng của Iran ở Iraq hậu Saddam là rất sâu sắc. Phần lớn dân số theo dòng Shia ở Iraq, vốn bị gạt ra ngoài lề trong thời gian dài dưới chế độ do người Sunni thống trị của Saddam, đã giành được quyền lực chính trị trong giai đoạn hậu chiến. Iran, với tư cách là cường quốc Shia thống trị khu vực, đã vun đắp mối quan hệ chặt chẽ với giới tinh hoa chính trị Shia mới của Iraq, bao gồm các nhóm như Đảng Hồi giáo Dawa và Hội đồng Tối cao về Cách mạng Hồi giáo Iraq (SCIRI. Iran cũng hỗ trợ nhiều lực lượng dân quân Shia đóng vai trò chủ chốt trong cuộc nổi dậy chống lại lực lượng Hoa Kỳ và sau đó là trong cuộc chiến chống lại Nhà nước Hồi giáo (ISIS.

Ngày nay, Iraq là trụ cột chính trong chiến lược khu vực của Iran. Trong khi Iraq duy trì quan hệ ngoại giao chính thức với Hoa Kỳ và các cường quốc phương Tây khác, thì ảnh hưởng của Iran ở quốc gia này lại rất sâu rộng, đặc biệt là thông qua mối quan hệ với các đảng phái chính trị và lực lượng dân quân Shia. Động thái này đã biến Iraq thành một chiến trường quan trọng trong cuộc đấu tranh địa chính trị rộng lớn hơn giữa Iran và các đối thủ của nước này, đặc biệt là Hoa Kỳ và Ả Rập Xê Út.

Di sản của cuộc chiến đối với học thuyết và chiến lược quân sự

Một trong những khía cạnh đáng lo ngại nhất của Chiến tranh IranIraq là việc Iraq sử dụng rộng rãi vũ khí hóa học chống lại cả lực lượng Iran và dân thường. Việc sử dụng khí mù tạt, sarin và các tác nhân hóa học khács của Iraq đã vi phạm luật pháp quốc tế, nhưng phản ứng toàn cầu phần lớn là im lặng, với nhiều quốc gia nhắm mắt làm ngơ trước hành động của Iraq trong bối cảnh địa chính trị Chiến tranh Lạnh.

Việc sử dụng vũ khí hóa học trong chiến tranh đã gây ra hậu quả sâu rộng cho chế độ không phổ biến vũ khí toàn cầu. Thành công của Iraq trong việc triển khai những vũ khí này mà không gây ra hậu quả quốc tế đáng kể đã khuyến khích các chế độ khác theo đuổi vũ khí hủy diệt hàng loạt (WMD), đặc biệt là ở Trung Đông. Cuộc chiến cũng làm nổi bật những hạn chế của các hiệp ước quốc tế, chẳng hạn như Nghị định thư Geneva năm 1925, trong việc ngăn chặn việc sử dụng các loại vũ khí như vậy trong xung đột.

Trong những năm sau chiến tranh, cộng đồng quốc tế đã thực hiện các bước để củng cố chế độ không phổ biến vũ khí, bao gồm cả việc đàm phán Công ước về vũ khí hóa học (CWC) vào những năm 1990. Tuy nhiên, di sản của việc sử dụng vũ khí hóa học trong chiến tranh vẫn tiếp tục định hình các cuộc tranh luận toàn cầu về WMD, đặc biệt là trong bối cảnh các chương trình WMD bị nghi ngờ của Iraq dẫn đến cuộc xâm lược của Hoa Kỳ năm 2003 và việc Syria sử dụng vũ khí hóa học trong cuộc nội chiến của mình.

Chiến tranh IranIraq được đánh dấu bằng một loạt cuộc chiến trong chiến tranh, bao gồm cái gọi là Chiến tranh giữa các thành phố, trong đó cả hai bên đều tiến hành các cuộc tấn công bằng tên lửa vào các trung tâm đô thị của nhau. Giai đoạn này của cuộc xung đột, bao gồm việc sử dụng tên lửa tầm xa và ném bom trên không, đã tác động sâu sắc đến dân thường của cả hai quốc gia và báo trước việc sử dụng các chiến thuật tương tự trong các cuộc xung đột sau này trong khu vực.

Chiến tranh giữa các thành phố cũng chứng minh tầm quan trọng chiến lược của công nghệ tên lửa và tiềm năng của chiến tranh bất đối xứng. Cả Iran và Iraq đều sử dụng tên lửa đạn đạo để nhắm vào các thành phố của nhau, bỏ qua các biện pháp phòng thủ quân sự thông thường và gây ra thương vong đáng kể cho dân thường. Chiến thuật này sau đó được các nhóm như Hezbollah sử dụng, sử dụng tên lửa để nhắm vào các thành phố của Israel trong Chiến tranh Lebanon năm 2006, và Houthis ở Yemen, những người đã tiến hành các cuộc tấn công bằng tên lửa vào Ả Rập Xê Út.

Do đó, Chiến tranh IranIraq đã góp phần vào sự phổ biến của công nghệ tên lửa ở Trung Đông và củng cố tầm quan trọng của việc phát triển các hệ thống phòng thủ tên lửa. Trong những năm kể từ sau chiến tranh, các quốc gia như Israel, Ả Rập Xê Út và Hoa Kỳ đã đầu tư mạnh vào các hệ thống phòng thủ tên lửa, chẳng hạn như Iron Dome và hệ thống phòng thủ tên lửa Patriot, để bảo vệ chống lại mối đe dọa của các cuộc tấn công bằng tên lửa.

Kết luận: Tác động lâu dài của chiến tranh đối với quan hệ quốc tế

Chiến tranh IranIraq là một sự kiện quan trọng trong lịch sử Trung Đông và quan hệ quốc tế, với những hậu quả tiếp tục định hình khu vực và thế giới ngày nay. Cuộc chiến không chỉ tàn phá hai quốc gia trực tiếp tham chiến mà còn có tác động sâu rộng đến chính trị, kinh tế, chiến lược quân sự và ngoại giao toàn cầu.

Ở cấp độ khu vực, cuộc chiến đã làm trầm trọng thêm các chia rẽ giáo phái, góp phần vào sự gia tăng của chiến tranh ủy nhiệm và định hình lại các liên minh và động lực quyền lực ở Trung Đông. Chiến lược hậu chiến của Iran là bồi dưỡng lực lượng ủy nhiệm và sử dụng chiến tranh không đối xứng đã có tác động lâu dài đến các cuộc xung đột trong khu vực, trong khi cuộc xâm lược Kuwait của Iraq sau chiến tranh đã gây ra một chuỗi sự kiện dẫn đến Chiến tranh vùng Vịnh và cuộc xâm lược Iraq cuối cùng của Hoa Kỳ.

Trên toàn cầu, cuộc chiến đã phơi bày những điểm yếu của thị trường năng lượng quốc tế, những hạn chế của các nỗ lực ngoại giao nhằm giải quyết các cuộc xung đột kéo dài và những nguy cơ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt. Sự tham gia của các cường quốc bên ngoài, đặc biệt là Hoa Kỳ và Liên Xô, cũng làm nổi bật sự phức tạp của địa chính trị Chiến tranh Lạnh và những thách thức trong việc cân bằng lợi ích chiến lược ngắn hạn với sự ổn định lâu dài.

Khi Trung Đông tiếp tục phải đối mặt với các cuộc xung đột và thách thức ngày nay, di sản của Chiến tranh IranIraq vẫn là một yếu tố quan trọng để hiểu được bối cảnh chính trị và quân sự của khu vực. Những bài học từ cuộc chiến tranh này—về những nguy cơ của chủ nghĩa giáo phái, tầm quan trọng của các liên minh chiến lược và hậu quả của sự leo thang quân sự—vẫn có liên quan đến ngày nay như chúng đã từng có hơn ba thập kỷ trước.