Πώς ο πόλεμος ΙράνΙράκ επηρέασε τις διεθνείς σχέσεις

Ο πόλεμος ΙράνΙράκ, ο οποίος διήρκεσε από τον Σεπτέμβριο του 1980 έως τον Αύγουστο του 1988, αποτελεί μια από τις πιο καταστροφικές συγκρούσεις του τέλους του 20ού αιώνα. Ήταν μια παρατεταμένη και αιματηρή πάλη μεταξύ δύο δυνάμεων της Μέσης Ανατολής, του Ιράν και του Ιράκ, με σημαντικές και εκτεταμένες επιπτώσεις στην περιφερειακή δυναμική και την παγκόσμια πολιτική. Ο πόλεμος όχι μόνο αναμόρφωσε τα εσωτερικά τοπία των εμπλεκόμενων χωρών αλλά είχε επίσης βαθιές επιπτώσεις στις διεθνείς σχέσεις. Οι γεωπολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές επιπτώσεις της σύγκρουσης έχουν επηρεάσει τις εξωτερικές πολιτικές, τις συμμαχίες και τους στρατηγικούς στόχους των εθνών πολύ πέρα ​​από τη Μέση Ανατολή.

Origins of the War: Geopolitical Rivalry

Οι ρίζες του πολέμου ΙράνΙράκ βρίσκονται στις βαθιές πολιτικές, εδαφικές και σεχαριστικές διαφορές μεταξύ των δύο εθνών. Το Ιράν, υπό την κυριαρχία της δυναστείας των Παχλαβί πριν από την επανάσταση του 1979, ήταν μια από τις πιο κυρίαρχες δυνάμεις στην περιοχή. Το Ιράκ, με επικεφαλής το Κόμμα Μπάαθ του Σαντάμ Χουσεΐν, ήταν εξίσου φιλόδοξο, επιδιώκοντας να επιβληθεί ως περιφερειακός ηγέτης. Η διαμάχη για τον έλεγχο της πλωτής οδού Shatt alArab, η οποία αποτελούσε το όριο μεταξύ των δύο εθνών, ήταν ένας από τους πιο άμεσους πυροδοτητές σύγκρουσης.

Ωστόσο, πίσω από αυτά τα εδαφικά ζητήματα ήταν ένας ευρύτερος γεωπολιτικός ανταγωνισμός. Το Ιράν, με τον κατά κύριο λόγο σιιτικό πληθυσμό και την περσική πολιτιστική κληρονομιά του, και το Ιράκ, που κυριαρχούνταν κυρίως από Άραβες και Σουνίτες σε επίπεδο ελίτ, ήταν έτοιμοι για μια σύγκρουση καθώς και οι δύο προσπαθούσαν να προβάλουν την επιρροή τους σε όλη την περιοχή. Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 στο Ιράν, η οποία ανέτρεψε τον φιλοδυτικό Σάχη και εγκατέστησε ένα θεοκρατικό καθεστώς υπό τον Αγιατολάχ Χομεϊνί, ενέτεινε αυτούς τους ανταγωνισμούς. Η νέα ιρανική κυβέρνηση, πρόθυμη να εξάγει την επαναστατική ισλαμιστική ιδεολογία της, αποτελούσε άμεση απειλή για το κοσμικό καθεστώς Μπααθ του Σαντάμ Χουσεΐν. Ο Σαντάμ, με τη σειρά του, φοβόταν την άνοδο των σιιτικών κινημάτων στο Ιράκ, όπου η πλειοψηφία του πληθυσμού είναι Σιίτες, δυνητικά εμπνευσμένοι από την επανάσταση του Ιράν. Αυτή η συρροή παραγόντων έκανε τον πόλεμο σχεδόν αναπόφευκτο.

Περιφερειακές επιπτώσεις και Μέση Ανατολή

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, τα περισσότερα αραβικά κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Σαουδικής Αραβίας, του Κουβέιτ και των μικρότερων μοναρχιών του Κόλπου, τάχθηκαν στο πλευρό του Ιράκ. Φοβήθηκαν τον επαναστατικό ζήλο του καθεστώτος του Ιράν και ανησυχούσαν για την πιθανή εξάπλωση των σιιτικών ισλαμιστικών κινημάτων σε όλη την περιοχή. Η οικονομική και στρατιωτική βοήθεια από αυτά τα κράτη εισέρρευσε στο Ιράκ, δίνοντας τη δυνατότητα στον Σαντάμ Χουσεΐν να διατηρήσει την πολεμική προσπάθεια. Οι αραβικές κυβερνήσεις, πολλές από τις οποίες καθοδηγούνται από σουνιτικές ελίτ, πλαισίωσαν τον πόλεμο με σεχταριστικούς όρους, παρουσιάζοντας το Ιράκ ως προπύργιο ενάντια στην εξάπλωση της σιιτικής επιρροής. Αυτό βάθυνε το χάσμα σουνιτώνσιιτών σε ολόκληρη την περιοχή, ένα σχίσμα που συνεχίζει να διαμορφώνει τη γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής σήμερα.

Για το Ιράν, αυτή η περίοδος σηματοδότησε μια αλλαγή στις εξωτερικές του σχέσεις, καθώς απομονώθηκε περισσότερο στον αραβικό κόσμο. Ωστόσο, βρήκε κάποια υποστήριξη από τη Συρία, ένα Μπααθικό κράτος με επικεφαλής τον Χαφέζ αλΆσαντ, ο οποίος είχε μακροχρόνιες εντάσεις με το Μπααθικό καθεστώς του Ιράκ. Αυτή η ευθυγράμμιση ΙράνΣυρίας έγινε ακρογωνιαίος λίθος της περιφερειακής πολιτικής, ιδιαίτερα στο πλαίσιο μεταγενέστερων συγκρούσεων, όπως ο Εμφύλιος της Συρίας.

Μία από τις σημαντικές γεωπολιτικές εξελίξεις που προέκυψαν κατά τη διάρκεια του πολέμου ΙράνΙράκ ήταν ο σχηματισμός του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC) το 1981. Το GCC, που αποτελείται από τη Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ, το Μπαχρέιν, το Κατάρ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, και του Ομάν, ιδρύθηκε ως απάντηση τόσο στην Ιρανική Επανάσταση όσο και στον πόλεμο ΙράνΙράκ. Ο πρωταρχικός σκοπός του ήταν να προωθήσει μεγαλύτερη περιφερειακή συνεργασία και συλλογική ασφάλεια μεταξύ των συντηρητικών μοναρχιών του Κόλπου, οι οποίες ήταν επιφυλακτικές τόσο για την ιρανική επαναστατική ιδεολογία όσο και για την ιρακινή επιθετικότητα.

Ο σχηματισμός του GCC σηματοδότησε μια νέα φάση στην αρχιτεκτονική συλλογικής ασφάλειας της Μέσης Ανατολής, αν και η οργάνωση έχει πληγεί από εσωτερικές διαιρέσεις, ιδιαίτερα τα χρόνια που ακολούθησαν τον πόλεμο. Ωστόσο, το ΣΣΚ έγινε βασικός παράγοντας σε θέματα περιφερειακής ασφάλειας, ειδικά στο πλαίσιο της αυξανόμενης επιρροής του Ιράν.

Ο πόλεμος ενέτεινε επίσης τις συγκρούσεις αντιπροσώπων στη Μέση Ανατολή. Η υποστήριξη του Ιράν προς τις σιιτικές πολιτοφυλακές στον Λίβανο, κυρίως τη Χεζμπολάχ, εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Η Χεζμπολάχ, μια ομάδα που δημιουργήθηκε με την υποστήριξη του Ιράν ως απάντηση στην εισβολή του Ισραήλ στο Λίβανο το 1982, έγινε γρήγορα μια από τις βασικές δυνάμεις πληρεξουσίου της Τεχεράνης στην περιοχή. Η άνοδος της Χεζμπολάχ άλλαξε τον στρατηγικό λογισμό στο Λεβάντε, οδηγώντας σε πιο περίπλοκες περιφερειακές συμμαχίες και επιδεινώνοντας τις ήδη ασταθείς ισραηλινέςλιβανοπαλαιστινιακές συγκρούσεις.

Με την προώθηση τέτοιων ομάδων αντιπροσώπων, το Ιράν επέκτεινε την επιρροή του πολύ πέρα ​​από τα σύνορά του, δημιουργώντας μακροπρόθεσμες προκλήσεις και για τους δύοΑραβικά κράτη και δυτικές δυνάμεις, ιδιαίτερα οι Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτά τα δίκτυα επιρροής, που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου ΙράνΙράκ, συνεχίζουν να διαμορφώνουν την εξωτερική πολιτική του Ιράν στη σύγχρονη Μέση Ανατολή, από τη Συρία έως την Υεμένη.

Global Impacts: The Cold War and Beyond

Ο πόλεμος ΙράνΙράκ έλαβε χώρα κατά τα τελευταία στάδια του Ψυχρού Πολέμου και συμμετείχαν τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η Σοβιετική Ένωση, αν και με περίπλοκους τρόπους. Αρχικά, καμία υπερδύναμη δεν ήθελε να εμπλακεί βαθιά στη σύγκρουση, ειδικά μετά τη σοβιετική εμπειρία στο Αφγανιστάν και την καταστροφή των ΗΠΑ με την ιρανική κρίση ομήρων. Ωστόσο, καθώς ο πόλεμος συνεχιζόταν, τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η ΕΣΣΔ βρέθηκαν να υποστηρίξουν το Ιράκ σε διάφορους βαθμούς.

Οι ΗΠΑ, ενώ ήταν επίσημα ουδέτερες, άρχισαν να γέρνουν προς το Ιράκ καθώς κατέστη σαφές ότι μια αποφασιστική νίκη του Ιράν θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει την περιοχή και να απειλήσει τα αμερικανικά συμφέροντα, ιδιαίτερα την πρόσβαση σε προμήθειες πετρελαίου. Αυτή η ευθυγράμμιση οδήγησε στον περιβόητο «Πόλεμο των δεξαμενόπλοιων», στον οποίο οι ναυτικές δυνάμεις των ΗΠΑ άρχισαν να συνοδεύουν πετρελαιοφόρα του Κουβέιτ στον Περσικό Κόλπο, προστατεύοντάς τα από τις ιρανικές επιθέσεις. Οι ΗΠΑ παρείχαν επίσης στο Ιράκ πληροφορίες και στρατιωτικό εξοπλισμό, γείροντας περαιτέρω την ισορροπία του πολέμου προς όφελος του Σαντάμ Χουσεΐν. Αυτή η εμπλοκή ήταν μέρος της ευρύτερης στρατηγικής των ΗΠΑ για τον περιορισμό του επαναστατικού Ιράν και την αποτροπή του από το να απειλήσει την περιφερειακή σταθερότητα.

Η Σοβιετική Ένωση, εν τω μεταξύ, πρόσφερε επίσης υλική υποστήριξη στο Ιράκ, αν και η σχέση της με τη Βαγδάτη ήταν τεταμένη λόγω της κυμαινόμενης στάσης του Ιράκ στον Ψυχρό Πόλεμο και της συμμαχίας του με διάφορα αραβικά εθνικιστικά κινήματα για τα οποία η Μόσχα ήταν επιφυλακτική. Ωστόσο, ο πόλεμος ΙράνΙράκ συνέβαλε στον συνεχιζόμενο ανταγωνισμό υπερδυνάμεων στη Μέση Ανατολή, αν και με πιο συγκρατημένο τρόπο σε σύγκριση με άλλα θέατρα του Ψυχρού Πολέμου, όπως η Νοτιοανατολική Ασία ή η Κεντρική Αμερική.

Μία από τις πιο άμεσες παγκόσμιες συνέπειες του πολέμου ΙράνΙράκ ήταν ο αντίκτυπός του στις αγορές πετρελαίου. Τόσο το Ιράν όσο και το Ιράκ είναι σημαντικοί παραγωγοί πετρελαίου και ο πόλεμος οδήγησε σε σημαντικές διακοπές στον παγκόσμιο εφοδιασμό πετρελαίου. Η περιοχή του Κόλπου, υπεύθυνη για μεγάλο μέρος του πετρελαίου παγκοσμίως, είδε την κυκλοφορία των δεξαμενόπλοιων να απειλείται τόσο από τις επιθέσεις του Ιράν όσο και από το Ιράκ, οδηγώντας σε αυτό που είναι γνωστό ως «Πόλεμος των Δεξαμενόπλοιων». Και τα δύο έθνη στόχευσαν το ένα τις πετρελαϊκές εγκαταστάσεις και τις ναυτιλιακές διαδρομές του άλλου, ελπίζοντας να ακρωτηριάσουν την οικονομική βάση του αντιπάλου τους.

Αυτές οι διαταραχές συνέβαλαν σε διακυμάνσεις στις παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου, προκαλώντας οικονομική αστάθεια σε πολλές χώρες που εξαρτώνται από το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής, συμπεριλαμβανομένης της Ιαπωνίας, της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο πόλεμος υπογράμμισε την ευαλωτότητα της παγκόσμιας οικονομίας στις συγκρούσεις στον Περσικό Κόλπο, οδηγώντας σε αυξημένες προσπάθειες των δυτικών εθνών να εξασφαλίσουν τον εφοδιασμό πετρελαίου και να διαφυλάξουν ενεργειακές διαδρομές. Συνέβαλε επίσης στη στρατιωτικοποίηση του Κόλπου, με τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες δυτικές δυνάμεις να αυξάνουν τη ναυτική τους παρουσία για να προστατεύσουν τις οδούς μεταφοράς πετρελαίου — μια εξέλιξη που θα είχε μακροπρόθεσμες συνέπειες για τη δυναμική της περιφερειακής ασφάλειας.

Ο πόλεμος ΙράνΙράκ άσκησε σημαντική πίεση στη διεθνή διπλωματία, ιδιαίτερα στα Ηνωμένα Έθνη. Καθ' όλη τη διάρκεια της σύγκρουσης, τα Ηνωμένα Έθνη έκαναν πολλαπλές προσπάθειες να μεσολαβήσει για μια ειρηνευτική συμφωνία, αλλά αυτές οι προσπάθειες ήταν σε μεγάλο βαθμό αναποτελεσματικές για το μεγαλύτερο μέρος του πολέμου. Μόλις και οι δύο πλευρές εξαντλήθηκαν τελείως και μετά από αρκετές αποτυχημένες στρατιωτικές επιθέσεις, επιτέλους επιτεύχθηκε κατάπαυση του πυρός βάσει της απόφασης 598 του ΟΗΕ το 1988.

Η αποτυχία να αποτραπεί ή να τερματιστεί γρήγορα ο πόλεμος εξέθεσε τους περιορισμούς των διεθνών οργανισμών στη μεσολάβηση περίπλοκων περιφερειακών συγκρούσεων, ιδιαίτερα όταν εμπλέκονταν έμμεσα μεγάλες δυνάμεις. Η παρατεταμένη φύση του πολέμου ανέδειξε επίσης την απροθυμία των υπερδυνάμεων να επέμβουν άμεσα σε περιφερειακές συγκρούσεις όταν τα συμφέροντά τους δεν απειλούνταν άμεσα.

Μεταπολεμική κληρονομιά και συνεχείς επιδράσεις

Οι επιπτώσεις του πολέμου ΙράνΙράκ συνέχισαν να αντηχούν πολύ μετά την κήρυξη της εκεχειρίας το 1988. Για το Ιράκ, ο πόλεμος άφησε τη χώρα βαθιά χρέη και αποδυναμώθηκε οικονομικά, συμβάλλοντας στην απόφαση του Σαντάμ Χουσεΐν να εισβάλει στο Κουβέιτ το 1990 προσπαθούν να συλλάβουν νέους πετρελαϊκούς πόρους και να διευθετήσουν παλιές διαφορές. Αυτή η εισβολή οδήγησε απευθείας στον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου και ξεκίνησε μια αλυσίδα γεγονότων που θα κορυφωθούν με την εισβολή υπό την ηγεσία των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003. Έτσι, οι σπόροι των μεταγενέστερων συγκρούσεων του Ιράκ φυτεύτηκαν κατά τη διάρκεια του αγώνα του με το Ιράν.

Για το Ιράν, ο πόλεμος βοήθησε στη σταθεροποίηση της ταυτότητας της Ισλαμικής Δημοκρατίας ως επαναστατικού κράτους πρόθυμου να αντιμετωπίσει τόσο τους περιφερειακούς αντιπάλους όσο και τις παγκόσμιες δυνάμεις. Η εστίαση της ιρανικής ηγεσίας στην αυτοδυναμία, τη στρατιωτική ανάπτυξη και την καλλιέργεια δυνάμεων πληρεξουσίου σε γειτονικές χώρες διαμορφώθηκαν από τις εμπειρίες της κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η σύγκρουση εδραίωσε επίσης την έχθρα του Ιράν με τον ουe Ηνωμένες Πολιτείες, ειδικά μετά από περιστατικά όπως η κατάρριψη ιρανικού πολιτικού αεροσκάφους από το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ το 1988.

Ο πόλεμος ΙράνΙράκ αναμόρφωσε επίσης τη δυναμική της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Η στρατηγική σημασία του Περσικού Κόλπου έγινε ακόμη πιο εμφανής κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, οδηγώντας σε αυξημένη αμερικανική στρατιωτική εμπλοκή στην περιοχή. Οι ΗΠΑ υιοθέτησαν επίσης μια πιο διαφοροποιημένη προσέγγιση για την αντιμετώπιση του Ιράκ και του Ιράν, εναλλάσσοντας μεταξύ περιορισμού, εμπλοκής και αντιπαράθεσης στα χρόνια που ακολούθησαν τον πόλεμο.

Περαιτέρω επιπτώσεις του πολέμου ΙράνΙράκ στις διεθνείς σχέσεις

Ο πόλεμος ΙράνΙράκ, αν και ήταν κατά κύριο λόγο μια περιφερειακή σύγκρουση, αντηχούσε σε όλη τη διεθνή κοινότητα με βαθύ τρόπο. Ο πόλεμος αναμόρφωσε όχι μόνο το γεωπολιτικό τοπίο της Μέσης Ανατολής αλλά επηρέασε επίσης τις παγκόσμιες στρατηγικές, ιδιαίτερα όσον αφορά την ενεργειακή ασφάλεια, τη διάδοση των όπλων και την παγκόσμια διπλωματική προσέγγιση των περιφερειακών συγκρούσεων. Η σύγκρουση επηρέασε επίσης τις αλλαγές στη δυναμική της εξουσίας που είναι ακόμα ορατές σήμερα, υπογραμμίζοντας τον βαθμό στον οποίο αυτός ο πόλεμος άφησε ανεξίτηλο σημάδι στις διεθνείς σχέσεις. Σε αυτήν την εκτεταμένη εξερεύνηση, θα διερευνήσουμε περαιτέρω πώς ο πόλεμος συνέβαλε σε μακροπρόθεσμες αλλαγές στη διεθνή διπλωματία, την οικονομία, τις στρατιωτικές στρατηγικές και την αναδυόμενη αρχιτεκτονική ασφάλειας της περιοχής και πέρα ​​από αυτήν.

Η.Π.Α. Συμμετοχή: The Complex Diplomatic Dance

Καθώς εξελισσόταν η σύγκρουση, οι Ηνωμένες Πολιτείες βρέθηκαν όλο και πιο εμπλεκόμενες παρά την αρχική τους απροθυμία. Ενώ το Ιράν ήταν βασικός σύμμαχος των ΗΠΑ υπό τον Σάχη, η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 άλλαξε δραματικά τη σχέση. Η ανατροπή του Σάχη και η επακόλουθη κατάληψη της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Τεχεράνη από Ιρανούς επαναστάτες προκάλεσε μια βαθιά ρήξη στις σχέσεις ΗΠΑΙράν. Κατά συνέπεια, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν άμεσες διπλωματικές σχέσεις με το Ιράν κατά τη διάρκεια του πολέμου και έβλεπαν την ιρανική κυβέρνηση με αυξανόμενη εχθρότητα. Η έντονη αντιδυτική ρητορική του Ιράν, σε συνδυασμό με τις εκκλήσεις του για ανατροπή μοναρχιών στον Κόλπο που ευθυγραμμίζονται με τις ΗΠΑ, το κατέστησαν στόχο αμερικανικών στρατηγικών περιορισμού.

Από την άλλη πλευρά, οι Ηνωμένες Πολιτείες είδαν το Ιράκ, παρά το αυταρχικό του καθεστώς, ως πιθανό αντίβαρο στο επαναστατικό Ιράν. Αυτό οδήγησε σε μια σταδιακή αλλά αναμφισβήτητη κλίση προς το Ιράκ. Η απόφαση της κυβέρνησης Ρίγκαν να αποκαταστήσει τις διπλωματικές σχέσεις με το Ιράκ το 1984 —μετά από 17 χρόνια παύσης— σηματοδότησε μια σημαντική στιγμή στην εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο. Σε μια προσπάθεια να περιορίσουν την επιρροή του Ιράν, οι ΗΠΑ παρείχαν στο Ιράκ πληροφορίες, υλικοτεχνική υποστήριξη, ακόμη και κρυφή στρατιωτική βοήθεια, συμπεριλαμβανομένων δορυφορικών εικόνων που βοήθησαν το Ιράκ να στοχεύσει τις ιρανικές δυνάμεις. Αυτή η πολιτική δεν ήταν χωρίς διαμάχες, ιδιαίτερα υπό το φως της ευρείας χρήσης χημικών όπλων από το Ιράκ, η οποία σιωπηρά αγνοήθηκε από τις ΗΠΑ εκείνη την εποχή.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες ενεπλάκησαν επίσης στον Πόλεμο των δεξαμενόπλοιων, μια υποσύγκρουση στο πλαίσιο του ευρύτερου πολέμου ΙράνΙράκ που επικεντρώθηκε σε επιθέσεις σε πετρελαιοφόρα στον Περσικό Κόλπο. Το 1987, μετά την επίθεση πολλών δεξαμενόπλοιων του Κουβέιτ από το Ιράν, το Κουβέιτ ζήτησε την προστασία των ΗΠΑ για τις αποστολές πετρελαίου του. Οι ΗΠΑ απάντησαν επαναφέροντας τη σημαία του Κουβέιτ με αμερικανική σημαία και αναπτύσσοντας ναυτικές δυνάμεις στην περιοχή για να προστατεύσουν αυτά τα πλοία. Το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ συμμετείχε σε πολλές αψιμαχίες με τις ιρανικές δυνάμεις, με αποκορύφωμα την επιχείρηση Praying Mantis τον Απρίλιο του 1988, όπου οι ΗΠΑ κατέστρεψαν μεγάλο μέρος των ναυτικών δυνατοτήτων του Ιράν. Αυτή η άμεση στρατιωτική εμπλοκή υπογράμμισε τη στρατηγική σημασία που έδιναν οι ΗΠΑ στη διασφάλιση της ελεύθερης ροής πετρελαίου από τον Περσικό Κόλπο, μια πολιτική που θα είχε μακροχρόνιες επιπτώσεις.

Ο ρόλος της Σοβιετικής Ένωσης: Εξισορρόπηση ιδεολογικών και στρατηγικών συμφερόντων

Η εμπλοκή της Σοβιετικής Ένωσης στον πόλεμο ΙράνΙράκ διαμορφώθηκε τόσο από ιδεολογικούς όσο και από στρατηγικούς λόγους. Παρά το γεγονός ότι ήταν ιδεολογικά ευθυγραμμισμένη με καμία πλευρά, η ΕΣΣΔ είχε μακροχρόνια συμφέροντα στη Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα στη διατήρηση της επιρροής στο Ιράκ, το οποίο ήταν ιστορικά ένας από τους στενότερους συμμάχους της στον αραβικό κόσμο.

Αρχικά, η Σοβιετική Ένωση υιοθέτησε μια προσεκτική προσέγγιση στον πόλεμο, επιφυλακτική να αποξενώσει είτε το Ιράκ, τον παραδοσιακό του σύμμαχο, είτε το Ιράν, έναν γείτονα με τον οποίο μοιραζόταν μακρά σύνορα. Ωστόσο, η σοβιετική ηγεσία σταδιακά έγειρε προς το Ιράκ καθώς προχωρούσε ο πόλεμος. Η Μόσχα προμήθευσε τη Βαγδάτη με μεγάλες ποσότητες στρατιωτικού υλικού, συμπεριλαμβανομένων τανκς, αεροσκαφών και πυροβολικού, για να βοηθήσει στη διατήρηση της πολεμικής προσπάθειας του Ιράκ. Ωστόσο, η ΕΣΣΔ ήταν προσεκτική για να αποφύγει την πλήρη κατάρρευση των σχέσεων με το Ιράν, διατηρώντας μια πράξη εξισορρόπησης μεταξύ των δύο χωρών.

Οι Σοβιετικοί θεώρησαν τον πόλεμο ΙράνΙράκ ως ευκαιρία να περιορίσουν τη δυτική —ιδιαίτερα την αμερικανική— επέκταση στην περιοχή. Ωστόσο, ανησυχούσαν επίσης για την άνοδο των ισλαμιστικών κινημάτων στις μουσουλμανικές δημοκρατίες του Cent.Ραλ Ασία, που συνόρευε με το Ιράν. Η Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν είχε τη δυνατότητα να εμπνεύσει παρόμοια κινήματα εντός της Σοβιετικής Ένωσης, καθιστώντας την ΕΣΣΔ επιφυλακτική για τον επαναστατικό ζήλο του Ιράν.

Κίνημα των Αδεσμεύτων και Διπλωματία του Τρίτου Κόσμου

Ενώ οι υπερδυνάμεις ήταν απασχολημένες με τα στρατηγικά τους συμφέροντα, η ευρύτερη διεθνής κοινότητα, ιδιαίτερα το Κίνημα των Αδεσμεύτων (NAM), προσπάθησε να μεσολαβήσει στη σύγκρουση. Το NAM, ένας οργανισμός κρατών που δεν ευθυγραμμίζεται επίσημα με κανένα μεγάλο μπλοκ ισχύος, συμπεριλαμβανομένων πολλών αναπτυσσόμενων χωρών, ανησυχούσε για τον αποσταθεροποιητικό αντίκτυπο του πολέμου στις παγκόσμιες σχέσεις ΝότουΝότου. Αρκετά κράτη μέλη του NAM, ιδιαίτερα από την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, ζήτησαν ειρηνική επίλυση και υποστήριξαν τις διαπραγματεύσεις με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ.

Η συμμετοχή του NAM ανέδειξε την αυξανόμενη φωνή του Παγκόσμιου Νότου στη διεθνή διπλωματία, αν και οι προσπάθειες διαμεσολάβησης της ομάδας επισκιάστηκαν σε μεγάλο βαθμό από τις στρατηγικές εκτιμήσεις των υπερδυνάμεων. Ωστόσο, ο πόλεμος συνέβαλε στην αυξανόμενη συνειδητοποίηση των αναπτυσσόμενων χωρών για τη διασύνδεση των περιφερειακών συγκρούσεων και της παγκόσμιας πολιτικής, ενισχύοντας περαιτέρω τη σημασία της πολυμερούς διπλωματίας.

Το πετρέλαιο ως στρατηγικός πόρος

Ο πόλεμος ΙράνΙράκ είχε βαθύ αντίκτυπο στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας, υπογραμμίζοντας την κρίσιμη σημασία του πετρελαίου ως στρατηγικού πόρου στις διεθνείς σχέσεις. Τόσο το Ιράν όσο και το Ιράκ ήταν σημαντικοί εξαγωγείς πετρελαίου και ο πόλεμος τους διέκοψε τον παγκόσμιο εφοδιασμό πετρελαίου, οδηγώντας σε αστάθεια των τιμών και οικονομική αβεβαιότητα, ιδιαίτερα σε οικονομίες που εξαρτώνται από το πετρέλαιο. Οι επιθέσεις σε υποδομές πετρελαίου, συμπεριλαμβανομένων των διυλιστηρίων, των αγωγών και των δεξαμενόπλοιων, ήταν συχνές, γεγονός που οδήγησε σε απότομη μείωση της παραγωγής πετρελαίου και από τις δύο χώρες.

Το Ιράκ, ειδικότερα, εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από τις εξαγωγές πετρελαίου για να χρηματοδοτήσει την πολεμική του προσπάθεια. Η αδυναμία της να εξασφαλίσει τις εξαγωγές πετρελαίου της, ιδιαίτερα μέσω της πλωτής οδού Shatt alArab, ανάγκασε το Ιράκ να αναζητήσει εναλλακτικές οδούς για τη μεταφορά πετρελαίου, μεταξύ άλλων μέσω της Τουρκίας. Το Ιράν, εν τω μεταξύ, χρησιμοποίησε το πετρέλαιο και ως χρηματοοικονομικό εργαλείο και ως όπλο πολέμου, διακόπτοντας τη ναυτιλία στον Περσικό Κόλπο σε μια προσπάθεια να υπονομεύσει την οικονομία του Ιράκ.

Παγκόσμια απόκριση σε διακοπές πετρελαίου

Η παγκόσμια ανταπόκριση σε αυτές τις διακοπές πετρελαίου ήταν ποικίλη. Οι δυτικές χώρες, ιδιαίτερα οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους, έλαβαν μέτρα για να εξασφαλίσουν τον ενεργειακό τους εφοδιασμό. Οι ΗΠΑ, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ανέπτυξαν ναυτικές δυνάμεις στον Κόλπο για να προστατεύσουν τα πετρελαιοφόρα, μια ενέργεια που απέδειξε τον βαθμό στον οποίο η ενεργειακή ασφάλεια είχε γίνει ακρογωνιαίος λίθος της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ στην περιοχή.

Οι ευρωπαϊκές χώρες, που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το πετρέλαιο του Κόλπου, συμμετείχαν επίσης διπλωματικά και οικονομικά. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα (ΕΚ), ο πρόδρομος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), υποστήριξε τις προσπάθειες μεσολάβησης στη σύγκρουση, ενώ παράλληλα εργάστηκε για τη διαφοροποίηση των ενεργειακών της αποθεμάτων. Ο πόλεμος υπογράμμισε τα τρωτά σημεία του να βασίζεται κανείς σε μια ενιαία περιοχή για ενεργειακούς πόρους, οδηγώντας σε αυξημένες επενδύσεις σε εναλλακτικές πηγές ενέργειας και σε προσπάθειες εξερεύνησης σε άλλα μέρη του κόσμου, όπως η Βόρεια Θάλασσα.

Ο Οργανισμός των Πετρελαιοεξαγωγικών Χωρών (OPEC) έπαιξε επίσης κρίσιμο ρόλο κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η διακοπή της προμήθειας πετρελαίου από το Ιράν και το Ιράκ οδήγησε σε αλλαγές στις ποσοστώσεις παραγωγής του ΟΠΕΚ καθώς άλλα κράτη μέλη, όπως η Σαουδική Αραβία και το Κουβέιτ, προσπάθησαν να σταθεροποιήσουν τις παγκόσμιες αγορές πετρελαίου. Ωστόσο, ο πόλεμος επιδείνωσε επίσης τις διαιρέσεις εντός του ΟΠΕΚ, ιδιαίτερα μεταξύ εκείνων των μελών που υποστήριζαν το Ιράκ και εκείνων που παρέμειναν ουδέτερα ή συμπαθητικά προς το Ιράν.

Οικονομικό κόστος για τους μαχητές

Τόσο για το Ιράν όσο και για το Ιράκ, το οικονομικό κόστος του πολέμου ήταν εκπληκτικό. Το Ιράκ, παρά το γεγονός ότι έλαβε οικονομική υποστήριξη από αραβικά κράτη και διεθνή δάνεια, έμεινε με ένα τεράστιο χρέος στο τέλος του πολέμου. Το κόστος της διατήρησης μιας σύγκρουσης σχεδόν δεκαετίας, σε συνδυασμό με την καταστροφή των υποδομών και την απώλεια εσόδων από το πετρέλαιο, άφησαν την οικονομία του Ιράκ σε ερείπιο. Αυτό το χρέος θα συνέβαλε αργότερα στην απόφαση του Ιράκ να εισβάλει στο Κουβέιτ το 1990, καθώς ο Σαντάμ Χουσεΐν προσπαθούσε να επιλύσει την οικονομική κρίση της χώρας του με επιθετικά μέσα.

Το Ιράν, επίσης, υπέφερε οικονομικά, αν και σε ελαφρώς μικρότερο βαθμό. Ο πόλεμος εξάντλησε τους πόρους της χώρας, αποδυνάμωσε τη βιομηχανική της βάση και κατέστρεψε μεγάλο μέρος της πετρελαϊκής της υποδομής. Ωστόσο, η κυβέρνηση του Ιράν, υπό την ηγεσία του Αγιατολάχ Χομεϊνί, κατάφερε να διατηρήσει έναν βαθμό οικονομικής αυτάρκειας μέσω ενός συνδυασμού μέτρων λιτότητας, πολεμικών ομολόγων και περιορισμένων εξαγωγών πετρελαίου. Ο πόλεμος ώθησε επίσης την ανάπτυξη του στρατιωτικούβιομηχανικού συγκροτήματος του Ιράν, καθώς η χώρα προσπάθησε να μειώσει την εξάρτησή της από ξένες προμήθειες όπλων.

Διάδοση όπλων

Μία από τις πιο σημαντικές μακροπρόθεσμες συνέπειες του πολέμου ΙράνΙράκ ήταν η δραματική στρατιωτικοποίηση του Μεσοδλε Ανατολή. Τόσο το Ιράν όσο και το Ιράκ συμμετείχαν σε μαζικές συγκεντρώσεις όπλων κατά τη διάρκεια του πολέμου, με κάθε πλευρά να αγόραζε τεράστιες ποσότητες όπλων από το εξωτερικό. Το Ιράκ, ειδικότερα, έγινε ένας από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς όπλων στον κόσμο, λαμβάνοντας προηγμένο στρατιωτικό υλικό από τη Σοβιετική Ένωση, τη Γαλλία και πολλές άλλες χώρες. Το Ιράν, αν και πιο απομονωμένο διπλωματικά, κατάφερε να αποκτήσει όπλα με ποικίλα μέσα, συμπεριλαμβανομένων των συμφωνιών όπλων με τη Βόρεια Κορέα, την Κίνα και λαθραίων αγορών από δυτικές χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπως αποδεικνύεται από την Υπόθεση ΙράνΚόντρα.

Ο πόλεμος συνέβαλε σε μια περιφερειακή κούρσα εξοπλισμών, καθώς άλλες χώρες στη Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα οι μοναρχίες του Κόλπου, προσπάθησαν να ενισχύσουν τις δικές τους στρατιωτικές ικανότητες. Χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα επένδυσαν πολλά στον εκσυγχρονισμό των ενόπλων δυνάμεών τους, αγοράζοντας συχνά εξελιγμένα όπλα από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Αυτή η συσσώρευση όπλων είχε μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στη δυναμική της ασφάλειας της περιοχής, ιδιαίτερα καθώς αυτές οι χώρες προσπάθησαν να αποτρέψουν πιθανές απειλές από το Ιράν και το Ιράκ.

Χημικά όπλα και διάβρωση των διεθνών κανόνων

Η ευρεία χρήση χημικών όπλων κατά τη διάρκεια του πολέμου ΙράνΙράκ αντιπροσώπευε μια σημαντική διάβρωση των διεθνών κανόνων σχετικά με τη χρήση όπλων μαζικής καταστροφής (WMD. Η επανειλημμένη χρήση χημικών παραγόντων από το Ιράκ, όπως το αέριο μουστάρδας και τα νευροπαραγοντικά, τόσο εναντίον των ιρανικών στρατιωτικών δυνάμεων όσο και εναντίον του άμαχου πληθυσμού ήταν μια από τις πιο αποτρόπαιες πτυχές του πολέμου. Παρά αυτές τις παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένου του Πρωτοκόλλου της Γενεύης του 1925, η απάντηση της διεθνούς κοινότητας ήταν σιωπηλή.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες δυτικές χώρες, απασχολημένες με τις ευρύτερες γεωπολιτικές επιπτώσεις του πολέμου, έκλεισαν σε μεγάλο βαθμό τα μάτια στη χρήση χημικών όπλων από το Ιράκ. Αυτή η αποτυχία να λογοδοτήσει το Ιράκ για τις ενέργειές του υπονόμευσε τις παγκόσμιες προσπάθειες μη διάδοσης και δημιούργησε ένα επικίνδυνο προηγούμενο για μελλοντικές συγκρούσεις. Τα διδάγματα από τον πόλεμο ΙράνΙράκ θα επανεμφανιστούν χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου και της επακόλουθης εισβολής στο Ιράκ το 2003, όταν οι ανησυχίες για τα ΟΜΚ κυριάρχησαν και πάλι στη διεθνή συζήτηση.

Πόλεμος μεσολάβησης και μη κρατικοί ηθοποιοί

Μια άλλη σημαντική συνέπεια του πολέμου ήταν η εξάπλωση του πολέμου με πληρεξούσια και η άνοδος των μη κρατικών παραγόντων ως σημαντικών παικτών στις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή. Το Ιράν, ειδικότερα, άρχισε να καλλιεργεί σχέσεις με μια σειρά από μαχητικές ομάδες σε όλη την περιοχή, με πιο αξιοσημείωτη τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο. Ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 με την υποστήριξη του Ιράν, η Χεζμπολάχ θα συνεχίσει να γίνεται ένας από τους πιο ισχυρούς μη κρατικούς παράγοντες στη Μέση Ανατολή, επηρεάζοντας βαθιά την πολιτική του Λιβάνου και εμπλεκόμενη σε επανειλημμένες συγκρούσεις με το Ισραήλ.

Η καλλιέργεια ομάδων αντιπροσώπων έγινε βασικός πυλώνας της περιφερειακής στρατηγικής του Ιράν, καθώς η χώρα προσπάθησε να επεκτείνει την επιρροή της πέρα ​​από τα σύνορά της χωρίς άμεση στρατιωτική επέμβαση. Αυτή η στρατηγική «ασύμμετρου πολέμου» θα χρησιμοποιηθεί από το Ιράν σε επόμενες συγκρούσεις, συμπεριλαμβανομένου του Εμφυλίου Πολέμου της Συρίας και του Εμφυλίου Πολέμου της Υεμένης, όπου ομάδες που υποστηρίζονται από το Ιράν διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο.

Διπλωματικές συνέπειες και μεταπολεμική γεωπολιτική

Τα Ηνωμένα Έθνη διαδραμάτισαν κρίσιμο ρόλο στα τελικά στάδια του πολέμου ΙράνΙράκ, ιδιαίτερα στη διαμεσολάβηση της κατάπαυσης του πυρός που τερμάτισε τις εχθροπραξίες το 1988. Το ψήφισμα 598 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, που ψηφίστηκε τον Ιούλιο του 1987, ζητούσε άμεση κατάπαυση του πυρός, αποχώρηση δυνάμεων σε διεθνώς αναγνωρισμένα όρια και επιστροφή στις προπολεμικές συνθήκες. Ωστόσο, χρειάστηκε πάνω από ένα έτος πρόσθετων μαχών προτού συμφωνήσουν και οι δύο πλευρές στους όρους, υπογραμμίζοντας τις προκλήσεις που αντιμετώπισε ο ΟΗΕ για τη μεσολάβηση μιας τόσο περίπλοκης και εδραιωμένης σύγκρουσης.

Ο πόλεμος εξέθεσε τα όρια της διεθνούς διπλωματίας, ιδιαίτερα όταν οι μεγάλες δυνάμεις συμμετείχαν στην υποστήριξη των εμπόλεμων. Παρά τις πολυάριθμες προσπάθειες των Ηνωμένων Εθνών να μεσολαβήσει για την ειρήνη, τόσο το Ιράν όσο και το Ιράκ παρέμειναν αδιάλλακτες, επιδιώκοντας το καθένα να επιτύχει μια αποφασιστική νίκη. Ο πόλεμος τελείωσε μόνο όταν και οι δύο πλευρές είχαν εξαντληθεί πλήρως και καμία δεν μπορούσε να διεκδικήσει ένα σαφές στρατιωτικό πλεονέκτημα.

Η αδυναμία του ΟΗΕ να επιλύσει γρήγορα τη σύγκρουση υπογράμμισε επίσης τις δυσκολίες της πολυμερούς διπλωματίας στο πλαίσιο της γεωπολιτικής του Ψυχρού Πολέμου. Ο πόλεμος ΙράνΙράκ ήταν, από πολλές απόψεις, μια σύγκρουση αντιπροσώπων στο ευρύτερο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου, με τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση να παρέχουν υποστήριξη στο Ιράκ, αν και για διαφορετικούς λόγους. Αυτή η δυναμική περίπλοκε τις διπλωματικές προσπάθειες, καθώς καμία υπερδύναμη δεν ήταν διατεθειμένη να δεσμευτεί πλήρως σε μια ειρηνευτική διαδικασία που θα μπορούσε να φέρει σε μειονεκτική θέση τον περιφερειακό σύμμαχό της.

Το τέλος του πολέμου ΙράνΙράκ σηματοδότησε την αρχή μιας νέας φάσης στη γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής, που χαρακτηρίζεται από μετατόπιση συμμαχιών, προσπάθειες οικονομικής ανάκαμψης και ανανεωμένη σύγκρουσηλικτές. Το Ιράκ, αποδυναμωμένο από χρόνια πολέμου και επιβαρυμένο από τεράστια χρέη, αναδείχθηκε σε πιο επιθετικό περιφερειακό παράγοντα. Το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν, αντιμετωπίζοντας αυξανόμενες οικονομικές πιέσεις, άρχισε να επιβάλλεται πιο δυναμικά, με αποκορύφωμα την εισβολή στο Κουβέιτ το 1990.

Αυτή η εισβολή πυροδότησε μια αλυσίδα γεγονότων που θα οδηγούσαν στον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου και στη μακροχρόνια απομόνωση του Ιράκ από τη διεθνή κοινότητα. Ο πόλεμος του Κόλπου αποσταθεροποίησε περαιτέρω την περιοχή και βάθυνε τη ρήξη μεταξύ των αραβικών κρατών και του Ιράν, καθώς πολλές αραβικές κυβερνήσεις υποστήριξαν τον υπό την ηγεσία των ΗΠΑ συνασπισμό κατά του Ιράκ.

Για το Ιράν, η μεταπολεμική περίοδος σημαδεύτηκε από προσπάθειες να ανοικοδομήσει την οικονομία του και να επιβεβαιώσει την επιρροή του στην περιοχή. Η ιρανική κυβέρνηση, παρά την απομόνωσή της από μεγάλο μέρος της διεθνούς κοινότητας, ακολούθησε μια πολιτική στρατηγικής υπομονής, εστιάζοντας στην εδραίωση των κερδών της από τον πόλεμο και στην οικοδόμηση συμμαχιών με μη κρατικούς παράγοντες και συμπαθητικά καθεστώτα. Αυτή η στρατηγική αργότερα θα αποδώσει οφέλη καθώς το Ιράν αναδείχθηκε βασικός παράγοντας στις περιφερειακές συγκρούσεις, ιδιαίτερα στον Λίβανο, τη Συρία και το Ιράκ.

Ο πόλεμος ΙράνΙράκ είχε βαθύ και διαρκή αντίκτυπο στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Ο πόλεμος υπογράμμισε τη στρατηγική σημασία του Περσικού Κόλπου, ιδιαίτερα όσον αφορά την ενεργειακή ασφάλεια. Ως αποτέλεσμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεσμεύτηκαν ολοένα και περισσότερο στη διατήρηση μιας στρατιωτικής παρουσίας στην περιοχή για την προστασία των συμφερόντων τους. Αυτή η πολιτική, που συχνά αναφέρεται ως «Δόγμα Κάρτερ», θα καθοδηγούσε τις ενέργειες των ΗΠΑ στον Κόλπο για τις επόμενες δεκαετίες.

Οι ΗΠΑ έμαθαν επίσης σημαντικά μαθήματα σχετικά με τους κινδύνους της εμπλοκής σε συγκρούσεις έμμεσα. Η υποστήριξη των ΗΠΑ στο Ιράκ κατά τη διάρκεια του πολέμου, ενώ στόχευε στον περιορισμό του Ιράν, συνέβαλε τελικά στην ανάδειξη του Σαντάμ Χουσεΐν ως περιφερειακής απειλής, που οδήγησε στον Πόλεμο του Κόλπου και στην τελική εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003. Αυτά τα γεγονότα υπογράμμισαν τις ανεπιθύμητες συνέπειες του Η παρέμβαση των ΗΠΑ σε περιφερειακές συγκρούσεις και οι δυσκολίες εξισορρόπησης βραχυπρόθεσμων στρατηγικών συμφερόντων με μακροπρόθεσμη σταθερότητα.

Η μεταπολεμική στρατηγική του Ιράν: Ασύμμετρος πόλεμος και περιφερειακή επιρροή

Ένα από τα πιο σημαντικά αποτελέσματα του πολέμου ήταν η απόφαση του Ιράν να αναπτύξει ένα δίκτυο δυνάμεων πληρεξουσίων σε όλη την περιοχή. Το πιο αξιοσημείωτο από αυτά ήταν η Χεζμπολάχ στον Λίβανο, την οποία το Ιράν βοήθησε να ιδρύσει στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ως απάντηση στην εισβολή του Ισραήλ στον Λίβανο. Η Χεζμπολάχ εξελίχθηκε γρήγορα σε έναν από τους πιο ισχυρούς μη κρατικούς παράγοντες στη Μέση Ανατολή, χάρη σε μεγάλο βαθμό στην οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη του Ιράν.

Στα χρόνια που ακολούθησαν τον πόλεμο, το Ιράν επέκτεινε αυτήν τη στρατηγική πληρεξουσίου σε άλλα μέρη της περιοχής, συμπεριλαμβανομένου του Ιράκ, της Συρίας και της Υεμένης. Καλλιεργώντας σχέσεις με σιιτικές πολιτοφυλακές και άλλες συμπαθητικές ομάδες, το Ιράν μπόρεσε να επεκτείνει την επιρροή του χωρίς άμεση στρατιωτική επέμβαση. Αυτή η στρατηγική ασύμμετρου πολέμου επέτρεψε στο Ιράν να ξεπεράσει το βάρος του σε περιφερειακές συγκρούσεις, ιδιαίτερα στο Ιράκ μετά την εισβολή των ΗΠΑ το 2003 και στη Συρία κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου που ξεκίνησε το 2011.

Μια από τις πιο δραματικές αλλαγές στην περιφερειακή γεωπολιτική μετά τον πόλεμο ΙράνΙράκ ήταν ο μετασχηματισμός της σχέσης του Ιράν με το Ιράκ μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν το 2003. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, το Ιράκ ήταν ο σκληρός εχθρός του Ιράν και οι δύο χώρες είχε πολεμήσει μια βάναυση και καταστροφική σύγκρουση. Ωστόσο, η απομάκρυνση του Σαντάμ από τις δυνάμεις υπό την ηγεσία των ΗΠΑ δημιούργησε ένα κενό ισχύος στο Ιράκ το οποίο το Ιράν έσπευσε να εκμεταλλευτεί.

Η επιρροή του Ιράν στο Ιράκ μετά τον Σαντάμ ήταν βαθιά. Ο πλειοψηφικός σιιτικός πληθυσμός στο Ιράκ, για πολύ καιρό περιθωριοποιημένος κάτω από το καθεστώς του Σαντάμ που κυριαρχούσε ο Σαντάμ, απέκτησε πολιτική δύναμη στη μεταπολεμική περίοδο. Το Ιράν, ως η κυρίαρχη σιιτική δύναμη της περιοχής, καλλιέργησε στενούς δεσμούς με τη νέα σιιτική πολιτική ελίτ του Ιράκ, συμπεριλαμβανομένων ομάδων όπως το Ισλαμικό Κόμμα Dawa και το Ανώτατο Συμβούλιο για την Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράκ (SCIRI. Το Ιράν υποστήριξε επίσης διάφορες σιιτικές πολιτοφυλακές που έπαιξαν βασικό ρόλο στην εξέγερση κατά των δυνάμεων των ΗΠΑ και αργότερα στον αγώνα κατά του Ισλαμικού Κράτους (ISIS.

Σήμερα, το Ιράκ αποτελεί κεντρικό πυλώνα της περιφερειακής στρατηγικής του Ιράν. Ενώ το Ιράκ διατηρεί επίσημες διπλωματικές σχέσεις με τις ΗΠΑ και άλλες δυτικές δυνάμεις, η επιρροή του Ιράν στη χώρα είναι διάχυτη, ιδιαίτερα μέσω των δεσμών του με σιιτικά πολιτικά κόμματα και πολιτοφυλακές. Αυτή η δυναμική έχει καταστήσει το Ιράκ βασικό πεδίο μάχης στον ευρύτερο γεωπολιτικό αγώνα μεταξύ του Ιράν και των αντιπάλων του, ιδιαίτερα των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σαουδικής Αραβίας.

The War’s Legacy on Military Doctrine and Strategy

Μία από τις πιο ανησυχητικές πτυχές του Πολέμου ΙράνΙράκ ήταν η ευρεία χρήση χημικών όπλων από το Ιράκ εναντίον τόσο των ιρανικών δυνάμεων όσο και των αμάχων πληθυσμών. Η χρήση αερίου μουστάρδας, σαρίνης και άλλων χημικών παραγόντωνs από το Ιράκ παραβίασε το διεθνές δίκαιο, αλλά η παγκόσμια ανταπόκριση ήταν σε μεγάλο βαθμό σιωπηλή, με πολλές χώρες να κάνουν τα στραβά μάτια στις ενέργειες του Ιράκ στο πλαίσιο της γεωπολιτικής του Ψυχρού Πολέμου.

Η χρήση χημικών όπλων στον πόλεμο είχε εκτεταμένες συνέπειες για το παγκόσμιο καθεστώς μη διάδοσης. Η επιτυχία του Ιράκ στην ανάπτυξη αυτών των όπλων χωρίς σημαντικές διεθνείς επιπτώσεις ενθάρρυνε άλλα καθεστώτα να επιδιώξουν όπλα μαζικής καταστροφής (WMD), ιδιαίτερα στη Μέση Ανατολή. Ο πόλεμος ανέδειξε επίσης τους περιορισμούς των διεθνών συνθηκών, όπως το Πρωτόκολλο της Γενεύης του 1925, στην αποτροπή της χρήσης τέτοιων όπλων σε σύγκρουση.

Τα χρόνια μετά τον πόλεμο, η διεθνής κοινότητα έλαβε μέτρα για την ενίσχυση του καθεστώτος μη διάδοσης, συμπεριλαμβανομένης της διαπραγμάτευσης της Σύμβασης για τα Χημικά Όπλα (CWC) τη δεκαετία του 1990. Ωστόσο, η κληρονομιά της χρήσης χημικών όπλων στον πόλεμο συνέχισε να διαμορφώνει τις παγκόσμιες συζητήσεις για τα ΟΜΚ, ιδιαίτερα στο πλαίσιο των ύποπτων προγραμμάτων ΟΜΚ του Ιράκ πριν από την εισβολή των ΗΠΑ το 2003 και τη χρήση χημικών όπλων από τη Συρία κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. /p> Ασύμμετρος πόλεμος και τα μαθήματα του «Πολέμου των Πόλεων»

Ο πόλεμος ΙράνΙράκ χαρακτηρίστηκε από μια σειρά «πολέμων εντός πολέμου», συμπεριλαμβανομένου του λεγόμενου «Πόλεμου των Πόλεων», στον οποίο και οι δύο πλευρές εξαπέλυσαν πυραυλικές επιθέσεις η μια στα αστικά κέντρα της άλλης. Αυτή η φάση της σύγκρουσης, η οποία περιελάμβανε τη χρήση πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς και εναέριους βομβαρδισμούς, είχε βαθύ αντίκτυπο στον άμαχο πληθυσμό και των δύο χωρών και προμήνυε τη χρήση παρόμοιων τακτικών σε μεταγενέστερες συγκρούσεις στην περιοχή.

Ο Πόλεμος των Πόλεων κατέδειξε επίσης τη στρατηγική σημασία της τεχνολογίας πυραύλων και τη δυνατότητα για ασύμμετρο πόλεμο. Τόσο το Ιράν όσο και το Ιράκ χρησιμοποίησαν βαλλιστικούς πυραύλους για να στοχεύσουν το ένα τις πόλεις του άλλου, παρακάμπτοντας τις συμβατικές στρατιωτικές άμυνες και προκαλώντας σημαντικές απώλειες αμάχων. Αυτή η τακτική θα χρησιμοποιηθεί αργότερα από ομάδες όπως η Χεζμπολάχ, η οποία χρησιμοποίησε ρουκέτες για να στοχεύσει ισραηλινές πόλεις κατά τον πόλεμο του Λιβάνου το 2006, και από τους Χούτι στην Υεμένη, οι οποίοι εξαπέλυσαν πυραυλικές επιθέσεις στη Σαουδική Αραβία.

Ο πόλεμος ΙράνΙράκ συνέβαλε έτσι στη διάδοση της πυραυλικής τεχνολογίας στη Μέση Ανατολή και ενίσχυσε τη σημασία της ανάπτυξης συστημάτων αντιπυραυλικής άμυνας. Στα χρόνια μετά τον πόλεμο, χώρες όπως το Ισραήλ, η Σαουδική Αραβία και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επενδύσει πολλά σε συστήματα αντιπυραυλικής άμυνας, όπως το Iron Dome και το σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας Patriot, για προστασία από την απειλή των πυραυλικών επιθέσεων.

Συμπέρασμα: Ο διαρκής αντίκτυπος του πολέμου στις διεθνείς σχέσεις

Ο πόλεμος ΙράνΙράκ ήταν ένα κομβικό γεγονός στην ιστορία της Μέσης Ανατολής και των διεθνών σχέσεων, με συνέπειες που συνεχίζουν να διαμορφώνουν την περιοχή και τον κόσμο σήμερα. Ο πόλεμος όχι μόνο κατέστρεψε τις δύο άμεσα εμπλεκόμενες χώρες, αλλά είχε επίσης εκτεταμένες επιπτώσεις στην παγκόσμια πολιτική, την οικονομία, τη στρατιωτική στρατηγική και τη διπλωματία.

Σε περιφερειακό επίπεδο, ο πόλεμος επιδείνωσε τις σεχταριστικές διαιρέσεις, συνέβαλε στην άνοδο του πολέμου με πληρεξούσια και αναμόρφωσε τις συμμαχίες και τη δυναμική εξουσίας στη Μέση Ανατολή. Η μεταπολεμική στρατηγική του Ιράν να καλλιεργεί δυνάμεις πληρεξουσίου και να χρησιμοποιεί ασύμμετρο πόλεμο είχε μόνιμο αντίκτυπο στις περιφερειακές συγκρούσεις, ενώ η εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ στον απόηχο του πολέμου πυροδότησε μια αλυσίδα γεγονότων που θα οδηγούσαν στον Πόλεμο του Κόλπου και τις ΗΠΑ. εισβολή στο Ιράκ.

Παγκοσμίως, ο πόλεμος αποκάλυψε τα τρωτά σημεία των διεθνών αγορών ενέργειας, τους περιορισμούς των διπλωματικών προσπαθειών για την επίλυση παρατεταμένων συγκρούσεων και τους κινδύνους από τη διάδοση των ΟΜΚ. Η εμπλοκή εξωτερικών δυνάμεων, ιδιαίτερα των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης, ανέδειξε επίσης την πολυπλοκότητα της γεωπολιτικής του Ψυχρού Πολέμου και τις προκλήσεις της εξισορρόπησης βραχυπρόθεσμων στρατηγικών συμφερόντων με μακροπρόθεσμη σταθερότητα.

Καθώς η Μέση Ανατολή συνεχίζει να αντιμετωπίζει συγκρούσεις και προκλήσεις σήμερα, η κληρονομιά του πολέμου ΙράνΙράκ παραμένει κρίσιμος παράγοντας για την κατανόηση του πολιτικού και στρατιωτικού τοπίου της περιοχής. Τα μαθήματα του πολέμου—σχετικά με τους κινδύνους του σεχταρισμού, τη σημασία των στρατηγικών συμμαχιών και τις συνέπειες της στρατιωτικής κλιμάκωσης—είναι τόσο επίκαιρα σήμερα όσο πριν από περισσότερες από τρεις δεκαετίες.