Pifaqor niyə məşhur idi?

Yunan filosofu və riyaziyyatçısı Samoslu Pifaqor qədim Yunanıstan tarixinin ən görkəmli simalarından biridir və onun adı əsrlər boyu səslənir. O, həndəsənin əsas prinsipi olan Pifaqor teoremi ilə məşhurdur. Bununla belə, Pifaqorun şöhrəti bu teoremdən çoxçox kənara çıxır. Onun təsiri fəlsəfə, riyaziyyat, mistisizm və elmi əhatə edir. Rəqəmlər, harmoniya və reallığın strukturu vasitəsilə kainatı dərk etməyə onun unikal yanaşması Qərb düşüncəsinin çox hissəsini formalaşdırdı və biliklərin bir çox sahələrinə əhəmiyyətli töhfə verdi.

Bu məqalə Pifaqorun niyə məşhur olduğunu, verdiyi töhfələrin genişliyini, müxtəlif sahələrə təsirini və geridə qoyduğu qalıcı irsi araşdıracaq.

1. Pifaqor teoremi: Riyazi mərhələ

Pifaqor ən çox adını daşıyan teoremlə məşhurdur: Pifaqor teoremi. Bu həndəsi prinsip düzbucaqlı üçbucaqda hipotenuzanın uzunluğunun kvadratının (düz bucağın əks tərəfi) digər iki tərəfin kvadratlarının cəminə bərabər olduğunu bildirir. Simvolik olaraq bunu belə ifadə etmək olar:

a² b² = c²

Burada iki qısa tərəfin uzunluqlarını və hipotenuzanın uzunluğunu ifadə edir. Dəlillər bu teoremin babillilər və misirlilər kimi əvvəlki sivilizasiyalar tərəfindən tanındığını və istifadə edildiyini göstərsə də, Pifaqor onu rəsmi şəkildə sübut edən və ya ən azı onun əsasında duran daha geniş həndəsi prinsipləri inkişaf etdirən ilk şəxs kimi tanınır.

Pifaqor teoremi sadəcə mücərrəd anlayış deyil; memarlıq, mühəndislik, astronomiya və fizika kimi sahələrdə geniş praktik tətbiqlərə malikdir. O, daha mürəkkəb nəzəriyyələr üçün bünövrə təşkil edərək riyazi təhsilin təməl daşı olaraq qalır.

2. Pifaqorun Riyaziyyata Təsiri

Pifaqor tək bir teoremə töhfə verən riyaziyyatçıdan daha çox idi. O, riyaziyyatı kainatı dərk etmək vasitəsi kimi ilk konseptuallaşdıranlardan biri idi. Pifaqor və onun davamçıları olan Pifaqorçular hesab edirdilər ki, rəqəmlər təkcə fiziki dünyanı ölçmək üçün faydalı alət deyil, həm də onun mövcudluğu üçün əsasdır. Bu ideya riyazi fəlsəfənin sonrakı inkişafı üçün zəmin yaratdı.

Pifaqor kainatdakı hər şeyin rəqəmlər və riyazi əlaqələr vasitəsilə izah oluna biləcəyini irəli sürdü. Bu inam onun fəlsəfi doktrinasında mərkəzi yer tuturdu. Pifaqorçular hətta rəqəmlərə mistik və simvolik əhəmiyyət kəsb edən hesab edirdilər. Məsələn, bir nömrə hər şeyin birliyini və mənşəyini, ikisi müxtəlifliyi, üçü isə harmoniya və tarazlığı təmsil edirdi.

Pifaqor məktəbinə aid edilən diqqətəlayiq, lakin narahatedici kəşflərdən biri irrasional ədədlərin iki tam ədədin sadə nisbəti kimi ifadə edilə bilməyən ədədlərin mövcudluğu idi. Məsələn, ikinin kvadrat kökünün kəsr kimi təqdim oluna bilməyəcəyini başa düşmək Pifaqorçular üçün böyük şok oldu. Onlar əvvəllər bütün rəqəmlərin rasional olduğuna və nisbətlər kimi təqdim oluna biləcəyinə inanırdılar. Bu kəşf onların dünyagörüşünə meydan oxumaqla yanaşı, riyaziyyatın sərhədlərini də sıxışdırıb.

Pifaqor ədədi anlayışını Sferaların Harmoniyası ideyası ilə göylərə qədər genişləndirdi. O, planetlərin və ulduzların riyazi tənliklərə uyğun hərəkət edərək kosmik harmoniya forması meydana gətirdiyinə inanırdı. Bu konsepsiya astronomiya və kosmologiyada gələcək inkişafın əsasını qoydu. Sferaların musiqi hərfi olmasa da, Pifaqorun riyazi nizamlı kainatı görməsi təbiət hadisələrini riyazi qanunlar vasitəsilə təsvir etməyə çalışan elmi dünyagörüşünün sonrakı inkişafının xəbərçisi idi.

3. Pifaqorun fəlsəfəyə töhfələri

Pifaqorun şöhrəti riyaziyyatdan kənara çıxır. O, həm də Qərb fəlsəfəsinin inkişafında əsas fiqur idi. Onun töhfələri Platon və Aristotel də daxil olmaqla sonrakı filosofların düşüncə tərzini formalaşdırmağa kömək etdi.

Pifaqor Pifaqor Məktəbi kimi tanınan dini və fəlsəfi icma qurdu. Bu məktəbin üzvləri ciddi etik qaydalara əməl edirdilər və bədən və ağılın təmizliyini vurğulayan nizamintizamlı həyat tərzinə riayət edirdilər. Onlar vegeterianlıqla məşğul olurdular, ruhların köçməsinə (reinkarnasiya) inanırdılar və müqəddəs hesab etdikləri paxla yeməkdən çəkindilər. Pifaqorlular həm də monastır ordeninə bənzəyən kommunal yaşayışları və ortaq mülkləri ilə tanınırdılar.

Pifaqorun ən məşhur fəlsəfi fikirlərindən biri onun ruhun ölməzliyi və reenkarnasiyası haqqında təlimi idi. O inanırdı ki, ruh əbədidir və bizYenidən doğuşlar dövrü vasitəsilə. Asmetempsikoz kimi tanınan bu fikir, ruhun həm insan, həm də heyvan formalarında reinkarnasiya oluna biləcəyini irəli sürdü. Pifaqorçular inanırdılar ki, ruh nəhayət, fəzilətli həyat sürməklə, saflaşmaya və ilahi ilə birliyə nail ola bilər.

Bu konsepsiya sonrakı fəlsəfi məktəblərə, o cümlədən Platonizm və Neoplatonizmə təsir etdi, bu da ruhun ölməzliyini və daha yüksək mənəvi reallığa can atmağı vurğuladı.

Pifaqorun fəlsəfi fikirləri Qərb tarixinin ən böyük filosoflarından biri olan Platona böyük təsir göstərmişdir. Platon Pifaqorçuların riyaziyyata verdiyi vurğuya və reallığın mücərrəd prinsiplər vasitəsilə başa düşülə biləcəyi fikrinə heyran idi. Qeyrimaddi mücərrəd formaların ən yüksək və əsas reallığı təmsil etdiyini irəli sürən Platonun formalar nəzəriyyəsi Pifaqor düşüncəsini əks etdirir. Platonun Timey dialoqunda Pifaqor kosmologiyasının təsiri kainatın riyazi prinsiplər əsasında nizamlandığı təsvirində xüsusilə aydın görünür.

Pifaqorun fəlsəfəyə təsiri beləliklə, öz dövrü ilə məhdudlaşmır; onun rəqəmlər, kosmos və ruh haqqında fikirləri əsrlər boyu fəlsəfi düşüncəni formalaşdırmağa davam etdi.

4. Mistisizm və Dini Düşüncə

Pifaqor həm də amistik və dini lider rolu ilə məşhur idi. Pifaqor məktəbi riyaziyyat, fəlsəfə və mistisizmin elementlərini birləşdirərək tutarlı bir dünyagörüşü yaratdı. Elmi düşüncə və dini inancın bu qarışığı Pifaqoru antik dünyada bənzərsiz bir fiqur etdi.

Pifaqorun rəqəmlərin mistik təbiətinə olan inamı onun dini fikirləri ilə yanaşı gedirdi. O hesab edirdi ki, rəqəmlər ilahi əhəmiyyət daşıyır və kainat haqqında gizli həqiqətləri aşkar edə bilər. Pifaqorçular həmçinin rəqəmləri xüsusi fəzilətlər, elementlər və tanrılarla əlaqələndirirdilər. Məsələn, on rəqəmi ən mükəmməl rəqəm hesab olunurdu, çünki bu, ilk dörd ədədin (1 2 3 4 = 10) cəmi idi, onların varlığın məcmusunu təmsil etdiyinə inanırdılar.

Pifaqor düşüncəsinin mistik aspektləri sonrakı dini və fəlsəfi cərəyanlara, xüsusən də ilahi və kosmosun riyazi quruluşunun vəhdətini vurğulayan neoplatonizmə müraciət etdi.

Pifaqorçular öz fəlsəfi inanclarını əks etdirən bir sıra dini ayinlər və rituallar inkişaf etdirdilər. Bunlara gündəlik düşüncələr, təmizlənmə ayinləri və dörd cərgədə düzülmüş on nöqtədən ibarət üçbucaqlı fiqur olan tetraktatlar kimi simvolların istifadəsi daxildir. Tetractys kainatın harmoniyasını və nizamını təmsil edən müqəddəs simvol kimi qəbul edilirdi.

Pifaqorun fəlsəfəsinin dini aspektləri, xüsusən də onun ruhun ölməzliyinə və təmizlənmənin vacibliyinə olan inancı sonrakı bir çox mənəvi ənənələrlə rezonans doğurdu.

5. Pifaqorun irsi

Pifaqorun riyaziyyat, fəlsəfə və dinə təsiri böyükdür. Onun ideyaları Qərb intellektual tarixinin çox hissəsinin, xüsusən riyaziyyat və metafizika sahələrində əsası təşkil etmişdir. Pifaqorçuların kainatı dərk etməyin açarı kimi rəqəmləri vurğulaması elm, riyaziyyat və fəlsəfədə gələcək inkişafın əsasını qoydu.

Pifaqorun riyazi kəşfləri və fəlsəfi fikirləri sonrakı riyaziyyatçıların, filosofların və elm adamlarının yaradıcılığına hopmuşdur. Onun təsirini Pifaqor və onun ardıcılları tərəfindən qurulanlara bənzər prinsiplərə əsaslanan Evklid həndəsəsinin inkişafında görmək olar. Riyazi harmoniya anlayışı kainatı riyazi qanunlar əsasında təsvir etməyə çalışan İohann Kepler və İsaak Nyutona da təsir etdi.

Müasir dövrdə Pifaqor riyazi fəlsəfənin inkişafında qabaqcıl kimi xatırlanır. Onun kainatı izah etmək üçün rəqəmlərin gücünə inamı təbiətin dili kimi riyaziyyata əsaslanan müasir elmi fikrin yüksəlişindən xəbər verirdi. Onun hər şeyin birbiri ilə əlaqəli olması, kosmosun harmoniyası və mücərrəd mülahizələrlə biliyə can atması haqqında fikirləri bu gün də alimləri, riyaziyyatçıları və filosofları ruhlandırmaqda davam edir.

Pifaqorun daha geniş təsiri: riyaziyyat, mistisizm və fəlsəfə

Samoslu Pifaqor teztez Qərb tarixinin ən müəmmalı simalarından biri kimi qəbul edilir. Onun adı məşhur Pifaqor teoremindən ayrılmazdır, lakin onun təsiri riyaziyyat, fəlsəfə, din, elm və hətta siyasət kimi bir neçə müxtəlif sahələrə yayılır. Pifaqor eramızdan əvvəl 6cı əsrdə, qədim Yunanıstanda intellektual ənənələrin formalaşmağa başladığı bir dövrdə yaşamışdır. Onun yaradıcılığı və ideyaları silinməz iz buraxdıQərb intellektual ənənəsinə k. Pifaqorun niyə bu qədər məşhur olduğunu tam başa düşmək üçün biz onun bu müxtəlif sahələr üzrə təsirinin genişliyini araşdırmalı, eləcə də onun təlimlərinin ölümündən sonra uzun müddət davam edən düşüncə məktəbinə necə təkamül etdiyini araşdırmalıyıq.

1. Pifaqor və riyazi reallıq anlayışı

Pifaqorun Hər şey ədəddir dediyi məşhur sitatdır. Bu aldadıcı sadə ifadə onun təbii dünyanı izah etməkdə riyaziyyatın üstünlüyünə olan inamını əhatə edir. Pifaqor üçün ədədlər sadəcə saymaq və ya ölçmək üçün alət deyildi; onlar reallığın özünün əsası idi. O və onun ardıcılları musiqi, astronomiya və hətta etika sahəsində bütün hadisələrin altında yatan riyazi əlaqələri aşkar etməyə çalışdılar.

Pifaqorun ən inqilabi ideyalarından biri onun rəqəmlər və musiqi harmoniyası arasındakı əlaqəni kəşf etməsi idi. Rəvayətə görə, Pifaqor müxtəlif uzunluqlu simlərin qoparıldığı zaman ahəngdar səslər yaratdığını müşahidə etmiş və bu hadisəni riyazi şəkildə izah etməyə çalışmışdır. O, tapdı ki, harmonik musiqi intervalları tam ədədlərin sadə nisbətləri kimi ifadə edilə bilər. Məsələn, mükəmməl oktava 2:1 nisbəti ilə, mükəmməl beşinci 3:2 nisbəti ilə və mükəmməl dördüncü 4:3 nisbəti ilə təmsil oluna bilər.

Bu kəşf Pifaqorun dünyagörüşünə dərin təsir göstərdi. Əgər musiqinin gözəlliyini və nizamını rəqəmlərlə izah etmək olarsa, Pifaqor hesab edirdi ki, o zaman bəlkə də bütün kainatı riyazi ifadələrlə təsvir etmək olardı. Bu fikir sonradan Sferaların Harmoniyası kimi tanınan şeyin planetlərin və ulduzların riyazi qanunlara uyğun hərəkət etdiyinə və insan qulağına eşidilməyən, lakin buna baxmayaraq real olan bir növ səma musiqisi yaratdığına inamın əsasını qoydu. Konsepsiya müasir qulaqlara mistik görünsə də, təbii hadisələri riyazi prinsiplər vasitəsilə izah etməyə çalışan astronomiya və fizikanın inkişafı istiqamətində mühüm addım idi.

Pifaqor və onun ardıcılları ayrıayrı rəqəmlərə simvolik mənalar verməklə ədədi reallıq ideyasını daha da irəli apardılar. Onlar hesab edirdilər ki, rəqəmlər kainatdakı əsas prinsipləri təmsil edən arxetiplərdir. Məsələn, bir ədəd hər şeyin vəhdətini və mənşəyini simvolizə edirdi, iki ədəd isə müxtəlifliyi və ziddiyyəti təmsil edirdi. Üç rəqəm həm bir, həm də ikinin keyfiyyətlərini birləşdirdiyi üçün harmoniya və tarazlığı təcəssüm etdirirdi. Eynilə, dördüncü rəqəm sabitliklə bağlı idi, çünki onun dörd elementə (yer, hava, od və su) və dörd əsas istiqamətə uyğun gəldiyi düşünülürdü.

Pifaqorlular arasında ən çox hörmət edilən rəqəm boşa çıxdı, onlar mükəmməl rəqəm hesab etdilər. Bu inam ondan irəli gəlirdi ki, on ilk dörd ədədin cəmidir (1 2 3 4 = 10) və bu ədədlər dörddə düzülmüş on nöqtədən ibarət üçbucaqlı bir fiqur olan atetractys şəklində düzülə bilər. sıralar. Tetraktilər kosmosun birliyini simvolizə edirdi və Pifaqorçular tərəfindən müqəddəs sayılırdı.

Bu mistik numerologiya Pifaqorun düşüncəsində riyaziyyat və fəlsəfənin necə içiçə olmasının ilk nümunəsidir. O, həmçinin sonrakı fəlsəfi ənənələrə, xüsusən də hər ikisi dünyanı mücərrəd, qeyrimaddi prinsiplər vasitəsilə dərk etməyə çalışan Platonizm və Neoplatonizmə davamlı təsir göstərmişdir.

2. Pifaqor məktəbi və onun fəlsəfəyə təsiri

Pifaqor öz fikirlərini təktək inkişaf etdirmədi. O, İtaliyanın cənubundakı Yunan koloniyası olan Krotonda məktəb və dini icma qurdu, burada Pifaqorçular kimi tanınan davamçıları onun təlimlərini öyrəndilər və onun etik qaydalarına uyğun yaşadılar. Pifaqor məktəbi ona görə unikal idi ki, o, riyaziyyat, fəlsəfə və din elementlərini vahid ardıcıl düşüncə sistemində birləşdirdi.

Pifaqor icması sadəcə intellektual cəmiyyət deyildi; həyat tərzi idi. Pifaqor qardaşlığının üzvləri sərt davranış qaydalarına, o cümlədən susmaq andı, vegetarianizm və kommunal həyat tərzinə riayət edirdilər. Onlar hesab edirdilər ki, reallığın ilahi mahiyyətini dərk etmək üçün şəxsi təmizlik və əxlaqi nizamintizam zəruridir.

Pifaqorçular da rəqəmlərə və həndəsi formalara kvazidini ehtiram bəsləyirdilər. Onlar hesab edirdilər ki, riyaziyyat və həndəsəni öyrənməklə öz ağıllarını və ruhlarını təmizləyə, bununla da kosmos haqqında daha dərindən dərk edə bilərlər. Bu mistisizm və rasional araşdırmanın birləşməsi Pifaqor məktəbinin ən fərqli xüsusiyyətlərindən biri idi.

Pifaqor həm də ruhun bədənlə əlaqəsi haqqında təlimləri ilə məşhurdur. O, metempsikoz və ya ruhun köçməsi doktrinasına inanırdı.ruhun ölməz olduğunu və bir neçə ömür boyu müxtəlif bədənlərdə reinkarnasiya ediləcəyini qəbul etdi. Bu inanc Pifaqorçuların həyat tərzinin əsasını təşkil edirdi, çünki onlar ruhun təmizlənməsini insan varlığının son məqsədi kimi görürdülər. Pifaqora görə, ruhu fəlsəfi düşüncə, etik davranış, riyaziyyat və musiqi öyrənməklə təmizləmək olar.

Ruhların köçməsi ideyası sonrakı yunan filosoflarına, xüsusən də bu doktrinanın dəyişdirilmiş variantını öz fəlsəfəsinə daxil edən Platona böyük təsir göstərmişdir. Platonun məşhur “Er mifi”ndə ruhların əvvəlki həyatlarında etdikləri əməllərə görə yeni bədənlərə çevrilməsi Pifaqor təlimlərinə çox oxşardır.

Pifaqorun fəlsəfi təsiri bəlkə də ən çox Platonun əsərlərində özünü göstərir. Platon Pifaqordan bir əsrdən çox sonra yaşasa da, Pifaqorçuların riyaziyyata verdiyi vurğu və mücərrəd prinsiplərin reallığın mahiyyətini izah edə biləcəyi inancı ona dərindən təsir etmişdi. Platonun Timey dialoqunda kosmosun strukturu açıq şəkildə riyazi terminlərlə təsvir edilir və kainatın ədədi harmoniya ilə idarə olunması ideyası dialoqun kosmologiyasının mərkəzidir.

Platonun fiziki dünyanın daha yüksək, qeyrimaddi reallığın kölgəsi olduğunu irəli sürən Formalar nəzəriyyəsi də Pifaqor ideyalarının inkişafı kimi qəbul edilə bilər. Pifaqor rəqəmlərin və həndəsi formaların reallığın əsl mahiyyəti olduğuna inandığı kimi, Platon da Formaların mücərrəd, mükəmməl idealların son reallıq olduğunu, maddi dünyanın isə bu idealların yalnız qüsurlu təqlidi olduğunu müdafiə edirdi.

Pifaqorun təsiri Platonla bitmədi. Mərhum Roma İmperiyasında çiçəklənən bir qrup filosof olan neoplatonçular da Pifaqor ideyalarından çox istifadə edirdilər. Neoplatonizmin banisi Plotin, kosmosun iyerarxik emanasiya sisteminə görə təşkil edildiyinə inanırdı. yuxarıda. Bu fikir Pifaqorçuların hər şeyin vəhdətinə və kainatın quruluşunu izah etməkdə rəqəmlərin mərkəzi roluna olan inamını yaxından əks etdirir.

3. Pifaqor və Elm: Müasir düşüncənin əsasları

Pifaqorun təsiri elmin inkişafında da özünü göstərir. Onun kainatın rəqəmlər və riyazi əlaqələr vasitəsilə başa düşülə biləcəyinə inanması 17ci əsrin elmi inqilabının əsasını qoydu. Pifaqor İsaak Nyuton və İohannes Kepler kimi elm adamlarından iki min ildən çox əvvəl yaşasa da, onun riyazi harmoniya və kosmosun quruluşu haqqında fikirləri bu sonrakı mütəfəkkirlərin kəşflərini gözləyirdi.

Pifaqorçuların kosmosun riyazi qanunlarla idarə olunması fikri astronomiyanın inkişafına birbaşa təsir göstərmişdir. Kürələrin Harmoniyası konsepsiyası sonrakı astronomları göy cisimlərinin hərəkətləri üçün riyazi izahatlar axtarmağa ruhlandırdı. Pifaqor özü Günəş sisteminin təfərrüatlı modelini hazırlamasa da, onun planetlərin riyazi prinsiplərə uyğun hərəkət etdiyinə inanması Nikolay Kopernik, Qalileo Qaliley və İohannes Keplerin işlərinin xəbərçisi idi.

Xüsusilə Kepler Pifaqor ideyalarından çox təsirlənmişdi. Kepler Harmonices Mundi (Dünyanın Harmoniyası) əsərində planetlərin elliptik orbitlərdə hərəkət etdiyini və onların hərəkətlərinin riyazi qanunlarla izah edilə biləcəyini müdafiə etdi. O, açıq şəkildə Pifaqorçuların kosmik harmoniya ideyasına əsaslanaraq yazırdı ki, “göylərin hərəkətləri bir neçə səs üçün davamlı mahnıdan başqa bir şey deyil”.

Pifaqorun rəqəmlərin və riyaziyyatın kainatı başa düşməyin açarı kimi üstünlüyü üzərində təkid etməsi müasir elmin təməl prinsiplərindən birinə çevrilib. Bu gün elm adamları atomaltı hissəciklərin davranışından tutmuş kosmosun quruluşuna qədər hər şeyi təsvir etmək üçün riyazi modellərdən istifadə edirlər. Təbiətin riyazi qanunlar vasitəsilə dərk oluna biləcəyinə inam Pifaqor düşüncəsinin birbaşa mirasıdır.

4. Pifaqor və mistisizm: fiziki və mənəvi aləmlər arasında uçurumu aradan qaldırmaq

Pifaqorun irsinin ən heyranedici cəhətlərindən biri onun rasional düşüncəni mistisizmlə qarışdırmasıdır. Pifaqor üçün biliyə can atmaq sadəcə bir intellektual məşq deyildi; mənəvi maariflənməyə aparan yol idi. Onun təlimləri fiziki dünya ilə mənəvi aləm arasında körpü yaratmağa çalışırdı və onun sonrakı dini və mistik ənənələrə təsiri danılmazdır.

Pifaqor təfəkkürünün mərkəzi prinsiplərindən biri də təvazökarlıq və ya ruhun köçməsi haqqında doktrina idi. Pifaqora görə, ruh ölməz idi və ölməzdibir neçə ömür boyu müxtəlif bədənlərdə reinkarnasiya oluna bilər. Bu inancın dərin etik və mənəvi təsiri var idi, çünki o, bu həyatdakı hər bir hərəkətin gələcək reenkarnasyonlar üçün nəticələri olduğunu təklif edirdi.

Pifaqorun ruh haqqında təlimləri dərin mistik idi, lakin onların rasional komponenti də var idi. O hesab edirdi ki, ruh da bədən kimi təbii qanunlara tabedir və mənəvi təmizlənmə riyaziyyat, musiqi və fəlsəfəni öyrənməklə əldə edilə bilər. Fəzilətli həyat sürməklə və intellektual məşğuliyyətlərlə məşğul olmaqla, nəhayət, ilahi ilə vəhdət əldə etmək olar.

Ruhun bu mistik baxışı sonrakı dini ənənələrə, o cümlədən Platonizm, Neoplatonizm və erkən Xristianlığa əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Platonun ölülərin ruhlarının mühakimə olunduğu və ya reinkarnasiya edildiyi, ya da əbədi mükafat və ya cəzaya göndərildiyi Ər mifi, axirət həyatı və etik yaşamağın əhəmiyyəti haqqında Pifaqor ideyalarını əks etdirir.

Pifaqorun rəqəmlərin və həndəsi formaların mistik gücünə inamı onun irsinin ən davamlı cəhətlərindən biridir. O hesab edirdi ki, rəqəmlər ilahi əhəmiyyət daşıyır və kainat haqqında gizli həqiqətləri aşkar edə bilər. Bu inam rəqəmlərin simvolik mənasını öyrənən numerologiyanın inkişafına səbəb oldu.

Pifaqor təfəkküründə ən mühüm simvollardan biri kosmosun harmoniyasını və birliyini təmsil edən on nöqtədən ibarət üçbucaq düzümü olan tetraktiyalar idi. Pifaqorçular tetraktiləri müqəddəs hesab edirdilər və onlar inanırdılar ki, bu, reallığın quruluşunu başa düşmək üçün açardır. Pifaqorçular həmçinin dairə və üçbucaq kimi müəyyən həndəsi fiqurların xüsusi mənəvi əhəmiyyətə malik olduğuna inanırdılar.

Riyaziyyat və həndəsəyə bu mistik yanaşma sonrakı dini və fəlsəfi ənənələrə, xüsusən də neoplatonizmə davamlı təsir göstərmişdir. Pifaqorçular kimi neoplatonçular da hesab edirdilər ki, fiziki dünya ali, qeyrimaddi reallığın əksidir və rəqəmlərin və həndəsi formaların öyrənilməsi insana mənəvi maariflənməyə kömək edə bilər.

Pifaqorun fəlsəfə, mistisizm və din qarışığı qədim Yunanıstan və Romadakı sirli dinlərin inkişafına da təsir etdi. Eleusin sirləri və orfik sirləri ehtiva edən bu dini kultlar təşəbbüskarlara kainatın təbiəti və axirət həyatı haqqında gizli biliklər təklif edirdi. Pifaqorçular kimi sirli dinlər də ruhun ölməzliyini və mənəvi saflaşmanın vacibliyini vurğulayırdılar.

Sirli dinlərdə istifadə edilən bir çox ritual və simvollar Pifaqor məktəbininklərinə bənzəyirdi. Məsələn, Orfey və onun yeraltı dünyasına səyahəti əfsanəsinə əsaslanan Orfik Sirlər, Pifaqorun ruhların köçməsi və fəzilətli bir həyat sürməyin vacibliyinə olan inancını bölüşürdü.

Pifaqor düşüncəsinin sirli dinlərə təsiri, xüsusən də ruhun ölməzliyinə, dirilmənin mümkünlüyünə və etik yaşama ehtiyacına vurğu ilə erkən xristian teologiyasının inkişafına kömək etdi. Məsələn, bədənin dirilməsi ilə bağlı xristian doktrinasında ruhun bir neçə ömür boyu səyahəti haqqında Pifaqor təlimlərinin əkssədaları var.

5. Qərb düşüncəsində Pifaqor irsi

Pifaqorun ideyaları antik dövrdən müasir dövrə qədər mütəfəkkirlərə təsir edərək Qərb fəlsəfəsi, elmi və dinində silinməz iz qoyub. Onun riyazi kəşfləri, fəlsəfi təlimləri və mistik inancları geniş intellektual ənənələrə inteqrasiya edərək onu tarixin ən nüfuzlu simalarından birinə çevirib.

Pifaqorun təsiri İntibah dövründə, Qədim Yunanıstan və Romanın klassik müdrikliyinə marağın yenidən artdığı bir dövrdə canlandı. İntibah dövrünün alimləri, xüsusən də neoplatonizm və humanizmlə əlaqəli olanlar, Pifaqorun kosmosun harmoniyasına və təbii dünyanın izahında riyaziyyatın roluna olan inamına cəlb olunmuşdular.

Məsələn, intibah dövrünün müqəddəs həndəsəyə olan cazibəsi, həndəsi formaların simvolik mənası haqqında Pifaqor ideyalarına gedib çıxır. Leonardo da Vinçi və Mikelancelo kimi rəssamlar bu riyazi əlaqələrin kainatın ilahi nizamını əks etdirdiyinə inanaraq, Pifaqorun mütənasiblik və simmetriya prinsiplərini işlərinə daxil etmişlər.

Pifaqorun İntibah düşüncəsinə təsiri memarlığa da yayıldı. Estetik cəhətdən xoş binalar yaratmaq üçün riyazi nisbətlərdən istifadə, məlum asharmonik nisbətlər, Renessans memarlığının əsas prinsipi idi. Pifaqorun musiqi harmoniyasını öyrənməsindən qaynaqlanan bu fikir, St. Romadakı Peter Bazilikası.

Pifaqorun kainatı dərk etmək üsulu kimi riyaziyyatın üstünlüyünə inanması bir çox müasir elmi inkişafın əsasını qoydu. Onun təbii dünyanın riyazi qanunlarla izah oluna biləcəyi fikri İsaak Nyuton, Albert Eynşteyn və Stiven Hokinq kimi sonrakı alimlərin işini nəzərdə tuturdu.

Pifaqorçuların reallığın tikinti blokları kimi rəqəmlərə və həndəsi formalara verdiyi vurğu müasir riyaziyyat və fizikanın inkişafına da təsir göstərmişdir. İrrasional ədədlərin kəşfi, qeyriEvklid həndəsəsinin öyrənilməsi və kvant mexanikasının inkişafı Pifaqor təfəkkürünün uzantıları kimi qəbul edilə bilər.

Xüsusən də, Pifaqorçuların hər şeyin vəhdətinə olan inamı, kainatın əsas qanunlarını izah edən hər şeyin nəzəriyyəsini inkişaf etdirməyə çalışan müasir fiziklər ilə rezonans doğurdu. Ümumi nisbilik və kvant mexanikasını uzlaşdıra bilən vahid nəzəriyyə axtarışı bir çox cəhətdən kosmosun harmoniyasını anlamaq üçün Pifaqor axtarışlarının davamıdır.

Nəticə

Pifaqorun şöhrəti və davamlı təsiri onun intellektual axtarışlarının heyrətamiz genişliyindən qaynaqlanır. Riyazi nailiyyətlərindən, xüsusən də Pifaqor teoremindən tutmuş ruhun təbiəti, kosmos və etik həyatla bağlı dərin fəlsəfi araşdırmalarına qədər Pifaqorun ideyaları minilliklər boyu Qərb düşüncəsinin gedişatını formalaşdırmışdır. Onun kainatın gizli quruluşunu üzə çıxarmaq üçün rəqəmlərin gücünə inanması, ruh və axirət həyatı haqqında mistik təlimləri ilə birləşərək fəlsəfə, din, elm və incəsənətdə silinməz iz qoyub.

Pifaqorun riyaziyyata verdiyi töhfələr əsrlər boyu elmi kəşflərin əsasını qoydu, eyni zamanda onun etik təlimləri həm qədim, həm də müasir dünyada əxlaq fəlsəfəsinin inkişafına təsir etdi. Onun rasional araşdırma və mistik düşüncənin unikal qarışığı Platon, Aristotel və neoplatonçular da daxil olmaqla sonrakı filosofları ilhamlandırdı və onun ideyaları kvant fizikasından tutmuş etik nəzəriyyəyə qədər müxtəlif sahələrdə müasir mütəfəkkirlərlə rezonans yaratmaqda davam edir.

Nəhayət, Pifaqor təkcə kəşf etdiyi şeylərlə deyil, həm də düşüncə tərzi ilə məşhur idi: o inanırdı ki, kainat ahəngdar, birbiri ilə əlaqəli bütövdür və bilik axtarışı həm intellektual dərketmə, həm də mənəvi maariflənməyə nail olmaq üçün bir yoldur. Pifaqoru Qərb düşüncə tarixində ən təsirli və davamlı simalardan birinə çevirən həyat, elm və mənəviyyat haqqında bu inteqrasiya olunmuş baxışdır. Onun irsi, qədim dünya ilə məhdudlaşmaqdan uzaq, bizi kainatın sirlərini və insan ruhunun dərinliklərini araşdırmaq üçün ruhlandırmağa və çağırmağa davam edir.